X Dni Kultury Polskiej na Ukrainie są „niesamowitym fenomenem” polskiej kultury – zakończyły się wielkim sukcesem pod względem nawiązania współpracy międzynarodowej, frekwencji, rangi naukowej i poziomu artystycznego. Żytomierszczyźna nosi w sobie niezatarte piętno polskości, to tu mieszka największa liczba Polaków na Ukrainie.
W Żytomierzu od 19 do 22 października odbyły się X Dni Kultury Polskiej i XXIII Międzynarodowy Festiwal „Tęcza Polesia” pod Honorowym Patronatem Marszałka Senatu RP Pana Stanisława Karczewskiego i Marszałka Województwa Śląskiego Wojciecha Saługi zorganizowane przez Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie przy wsparciu wład lokalnych oraz Konsulatu Generalnego RP w Winnicy. Uroczystości tegoroczne są poświęcone obchodom Roku Józefa Konrada Korzeniowskiego. Medialny patronat TVP Polonia, Sojuz TV, Kurier Galicyjski oraz Tęcza Żytomierszczyzny.
Wydarzenie jubileuszowe zgromadziło wielu przyjaciół. Wśród gości przybyłych do Żytomierza była oficjalna delegacja z Polski pod przewodnictwem wicemarszałka województwa śląskiego Stanisławy Dąbrowy, z województwa Kujawsko-Pomorskiego na czele z Członkiem Zarządu Województwa Sławomirem Kopyściem, z województwa Dolnośląskiego na czele z Członkiem Zarządu Województwa Tadeuszem Samborskim, z partnerskich miast Płock i Bytom, Prorektora do spraw Nauki i Kontaktów Międzynarodowych KUL Prof. dr-a hab. Marcina Tkaczyka, Olgę Tumińską z IPN w Warszawie oraz dyrektora Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” Tomasza Janikowskiego. W uroczystościach wzięli udział polscy dyplomaci na czele z kierownikiem Konsulatu Generalnego RP w Winnicy pаnem Wojciechem Mrozowskim.
Kiedy żytomierskie Dni Kultury Polskiej stały się faktem, wykrystalizowały się jako szereg imprez cyklicznych
Historia święta rozpoczęła się w 1992 r., w 2008 r. Festiwal Polskiej Kultury „Tęcza Polesia” został rozszerzony do Dni Kultury Polskiej. Zakrojone z szerokim rozmachem i różnorodne w treści wydarzenie ma miejsce w środku października i trwa przez cztery dni. Każdorazowo wiąże się w czasie z pewną wybitną datą. Na uroczystości przyjeżdżają goście z różnych regionów Ukrainy i Polski.
Na pierwsze Dni Kultury Polskiej przybyły delegacje z Polski: województwa Śląskiego, Siedlec, Płocka i Bytomia. Wielką ucztą artystyczną było wystąpienie Zepołu Pieśni i Tańca Śląsk im. Stanisława Hadyny. Podczas święta kultury polskiej została nawiązana współpraca oraz podpisane umowy między województwem śląskim i obwodem żytomierskim, Żytomierzem i Płockiem, Żytomierzem i Bytomiem, Olewskiem i Toszkiem (woj. śląskie).
W ramach święta odbywa się szereg rozmaitych imprez: naukowe seminaria, na których można dowiedzieć się o nowych odkryciach, dotyczacych wielonarodowościowej kultury i historii Żytomierszczyzny, w szczególności wybitnych działaczy naszego kraju. Upamiętniono wybitnych Polaków, związanych z Żytomierszczyzną. Zostały organizowane konferencje i wystawy poświęcone Ignacemu Janowi Paderewskiemu, Juliuszowi Zarębskiemu, Józefowi Kraszewskiemu, Józefowi Korzeniowskiemu (Joseph Conrad), Wsiewołodowi Zaderackiemu, Ignacemu Feliksowi Dobrzyńskiemu, Witoldowi Lutosławskiemu, Reinholdowi Glierowi, Borysowi Latoszyńskiemu, bł. ks. Władysławowi Bukowińskiemu oraz konferencja poświęcona 25. leciu dziąłalności ŻOZPU.
Uczczono postać wybitnego Polaka Ignacego Jana Paderewskiego odsłonięciem tablicy pamiątkowejystaw oraz organizacją wystawy „Ignacy Jan Paderewski i Ziemia Żytomierska”.
Zaprezentowane zostały publikacje: nutowe wraz z komentarzem naukowym i nagraniami CD „Muzyczny skarbiec Wołynia” (idea serii zrodziła się w 2004 roku, od tamtej pory wydano 7 zeszytów) oraz trzy zbiorowe tomy prac p.t. “Twórca – kultura – wymiary czasu. Naukowe czytania w Muzeum Borysa Latoszyńskiego” (2015,2016, 2017).
Zaproponowane w zbiorach prace sytuują się w kilku działach: artykuły naukowe, nieznane/zapomniane postacie i ich dzieła oraz przyczynki, dokumenty osobistego pochodzenia (wspomnienia, oddzielne fakty, faksymilia), które mogą stać się punktem wyjścia dla podalszych poszukiwań, opracowań, teoretycznych uogólnień. Czytania łaczą wysiłki uczonych z Iranu, Izraela, Łotwy, Niemiec, Polski, Rosji, Stanów Zjednoczonych Ameryki, Ukrainy, Uzbekistanu.
Udokumentowano m.in. więzi z polskością Michała Skorulskiego, Borysa Latoszyńskiego, Reinholda Gliera, a także przedstawiono kolejne historyczne dowody usytuowania kultury Żytomierszczyzny we wspólnotowym kręgu europejskim.
Podczas uroczystości odbywają się tematyczne i artystyczne wystawy, koncerty muzyki kameralnej i występy teatralne, w które są zaangażowani wszyscy: dzieci, młodzież, dorośli. Uświetniły festiwal występy zepołów: Zespół Pieśni i Tańca Sląsk im. Stanisława Hadyna, Zespół Pieśni i Tańca Wisła (Płock), Orkiestra Salonowa, artyści Opery Śląskiej, polskie zespoły z Winnicy, Żytomierza, Kijowa i wielu miejscowości Żytomierszczyzny.
Uczestnikom święta kultury polskiej proponowano atrakcyjne wycieczki, a także ciekawe spotkania na temat współpracy w zakresie biznesu czy kultury, wymiany doświadczeń co do podstaw rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, podwyższenia skuteczności aktywistów polskich organizacji społecznych.
X Dni Kultury Polskiej na Ukrainie miały nasycony urozmaicony program, w którym znalazły się koncerty, spotkania oficjalnych delegacji, dyskusje panelowe i wystawy.
Polskie delegacje spotkały się z kierownictwem Żytomierskiej obwodowej administracji państwowej, Żytomierskiej obwodowej rady oraz miejskiej rady. Na oficjalnym spotkaniu omawiano pytania współpracy w sferze społecznej, naukowej i biznesowej Żytomierskiego regionu i odpowiednio wyżej wspomnianych województw.
Z językiem polskim od pierwszej klasy
Źródło języka polskiego biją kluczem już w szkole podstawowej. Dlatego też z wielką radością podczas X Dni Kultury Polskiej Goście uczestniczyli w święcie pasowania na pierwszoklasistów polskiej klasy w szkole nr 28. Pani dyrektor Janina Glinczewska z wielkim zaangażowaniem stara się o rozwój klas polskich w swojej szkole. Dzieci pod kierownictwem nauczycieli przygotowały okolicznościowy koncert, śpiewały polskie piosenki i recytowały wiersze.
Po zakończeniu pasowania na pierwszoklasistów odbyło się spotkanie w klasie pierwszeklasistów, gdzie życzyli powodzenia na początku drogi do poznania tajemnic o sobie i o świecie. Goście z Polski obdarowali uczniów rozmaitymi prezentami. Jakże miłe dzieciom były te pamiątki z kraju ich praojców.
W kręgu nauki i historii
Dni Kultury Polskiej rozpoczeły się od seminarium naukowego poświęconego roli wybitnych osobistości w kulturze i historii, prezentacją zbiorowej pracy naukowej „Międzynarodowe spotkania naukowe 2017 w Muzeum Borysa Latoszyńskiego”. To muzeum mieści się w Żytomierskiej Szkole Muzycznej nr 1 im. Borysa Latoszyńskiego przy ul. Mychajliwskiej 5, szkole sięgajacej ponad stuletniej tradycji krzewienia kultury muzycznej w Żytomierzu.
Trzeci tom prac p.t. “Twórca – kultura – wymiary czasu” zawiera analityczne i źródłowe materiały, dotyczące aktualnych zagadnień kultury ХIX – ХХІ wieku, m.in. prezentuje nieznane dotąd szerokiemu odbiorcy dzieła I.J.Paderewskiego, Borysa Tena, szczegóły biografii rodziny Latoszyńskich.
Rocznicowe seminarium naukowe, poświęcone twórczości Josepha Conrada Zadanie przedstawienia szerokiego spektrum spuścizny Józefa Konrada Korzeniowskiego, a w tym uwypuklenie polskich motywów patriotycznych w dziełach autora Lorda Jima oraz chęć upamiętnienia jubileuszowej daty przyświecały organizatorom seminarium naukowego, które odbyło się na Żytomierskim Państwowym Uniwersytecie im. Iwana Franki. Poprowadził je prof. Włodzimierz Jerszow. Wysłuchano wystąpień Tamary Babijczuk, Lilii Lebiediewej, Olgi Rudiuk, Wiktorii Bielawskiej, Ołesi Bondarczuk. Znamiennym było to, że referaty przedstawili młodzi naukowcy. W dyskusji wzięli udział liczni przedstawiciele i prezesi organizacji polskich z Ukrainy i Żytomierszczyzny, a uczestniczyło w seminarium kilka pokoleń słuchaczy: od sędziwych profesorów po młodzież starszych klas szkolnych.
Dla gości zorganizowano wycieczkę w rodzinne strony pisarza – do wsi Terechowe, do Berdyczowa, do Sanktuarium Maryjnego – celu wielu pielgrzymek zarówno katolików i prawosławnych, dziś już z całego świata a słynnego jeszcze od XIX wieku z czyniącego cuda obrazu Matki Bożej – klasztoru karmelitów bosych w Berdyczowie. Działo się tak, ponieważ od czasów założenia (lata 30. XVII w.) berdyczowskiego zgromadzenia władze zakonu nadały klasztorowi zezwolenie na odprawianie liturgii zarówno w rycie rzymskim oraz w rycie bizantyjskim i nabożeństw w języku starocerkiewnosłowiańskim. Zakładano wówczas, iż klasztor stanie się zaczątkiem przyszłej prowincji ruskiej.
Kilkuwiekowa tradycja pionierskiej działalności ekumenicznej oraz kulturalnej klasztoru karmelitów bosych w Berdyczowie przetrwała do dziś, wbrew kasatom, tragicznym dziejom i zniszczeniom w powstaniach, rewolucji, wojnach. Na cały świat szerzy się kult Matki Bożej Szkaplerznej. W odbudowanym klasztorze działa szkoła muzyczna i plastyczna, zaś kilka sal oddano dla muzeum Josepha Conrada.
Konferencja i wystawa Pamięć i odpowiedzialność: „Operacja Polska” NKWD na Żytomierszczyźnie w latach 1937-1938.
Wystawa została oparta na materiałach państwowych i prywatnych archiwów, dotyczących represji wobec ludności, szczególnie polskiej, na Żytomierszczyźnie w pierwszej połowie XX wieku. Wystawa upamiętnia 80. rocznicę ludobójstwa, któremu początek dały dyrektywy Jeżowa z 30 lipca i 11 sierpnia 1937 roku.
Pod czas trwania wystawy Państwowe Archium w obwodzie Żytomierskim przedstawiło w gablotach oryginały dokumentów po raz pierwszy – sic.! – do publicznego oglądania.
Drugą wystawą towarzyszącą konferencji – z inicjatywy Żytomierskiego Obwodowego Związku Polaków na Ukrainie – była wystawa Biura Edukacji Narodowej IPN w Warszawie „Ofiary Zbrodni. Operacja antypolska NKWD 1937–1938”.
Biuro Edukacji podczas uroczystości reprezentowane przez Olgę Tumińską – koordynatorkę Programu Polonijnego, która ponadto w dniach 19–20 października przeprowadziła w szkołach ukraińskich z fakultatywnym językiem polskim i w Polskiej Sobotnio-Niedzielnej Szkole im. I.J. Paderewskiego lekcje i warsztaty na temat historii Polski z wykorzystaniem gier planszowych IPN i animacji „Niezwyciężeni”.
Dodatkowo 20 października miały miejsce warsztaty dla nauczycieli, na których przedstawiono ofertę dla nauczycieli pracujących poza granicami kraju oraz sposoby wykorzystania gry „ZnajZnak” i „Polak Mały” w nauczaniu historii Polski.
Olga Tumińska podziękowała za podjęcie wielkiej i trudnej pracy i organizowanie wystawy Żytomiersiemu Obwodowemu Związkowi Polaków na Ukrainie. IPN staję stałym partnerem ŻOPZU.
Represje to temat nie łatwy, zwłaszcza na Żytomierszczyżnie, gdzie niemal każda rodzina do dziś przeżywa wspomnienia o tamtych tragicznych wydarzeniach, ponieważ dotyczą one bezpośrednio naszych rodziców, dziadków i pradziadków. Treść ośmiu plansz wystawy żytomierzan i ŻOZPU, która w zamysle organizatorów stanowi ilustracje seminarium, dają temu dobitne świadectwo. Organizatorem wystawy wystąpił Żytomierski Obwodowy Związek Polaków na Ukrainie przy wsparciu Konsulatu Generalnego RP w Winnicy.
Inicjatywna grupa naukowców i działaczy społecznych podeszła do problematyki represji z punktu widzenia historii, filozofii i prawa. Nad poszukiwaniem archiwalnym, doborem materiałów, stworzeniem naukowej koncepcji wystawy, układem poszczególnych plansz pracowali: Inna Diaczenko, Elwira Gilewicz, Olga Kolesowa, Irena Kopoć, Natalia Krawczuk, Wiktoria Laskowska-Szczur, Jewgienij Timiriajew, Witalij Żurawski.
Materiały udostępniono przez Archiwum Państwowe Obwodu Żytomierskiego, Archiwum Centrum Informacyjnego Urzędu Spraw Wewnętrznych Ukrainy w Obwodzie Żytomierskim, Branżowe Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy. Szczególne podziękowanie należy się mieszkańców m. Żytomierza, którzy na prośbę organizatorów przynieśli osobiste pamiątki zachowane z czasów represji.
Seminarium i wystawa miały na celu zastanowienie się nad kilkoma aspektami dotyczącymi historii represji, dostępności do dokumentacji, podłoża ustawodawczego i politycznego, odpowiedniości dotrzymywania norm życia społecznego, a także upamiętnienia i oddania czci niewinnym ofiarom represji. Szersze omówienie tych zagadnień znajdzie się w kolejnym tomie kwartalnika “Tęcza Żytomierszczyzny”.
XXIII Międzynarodowy Festiwal Kultury Polskiej „Tęcza Polesia”
21 października w ramach Dni Kultury Polskiej odbył się XXIII Międzynarodowy Festiwal Kultury Polskiej „Tęcza Polesia” w Żytomierskiej Filharmonii. Rozpoczął się odśpiewaniem hymnów narodowych, po czym na scenę zaproszono gości honorowych. Wiktoria Laskowska-Szczur odczytała list ministra Kancelarii RP Adama Kwiatkowskiego do uczestników festiwalu, w którym Pan Minister napisał m.in.: „Dziękuję Wam za Wszelkie podejmowane działania na rzecz krzewienia polskiej kultury oraz tradycji. Zapewniam, ze takie działania są bliskie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Panu Andrzejowi Dudzie.
Wyrażam głęboką wdzięcznosć i uznanie dla wysiłku jaki włożyli Państwo w przygotowanie programu tegorocznego spotkania ukazującego bogactwo polskiego dziedzictwa kulturowego. Jestem pewny, ze wspaniałe występy artystyczne przyniosą duzo radości oraz na długo pozostaną w pamięci wszystkich uczestników spotkania”.
Konsul RP Wojciech Mrozowski dodał ze swej strony, że Konsulat Generalny RP w Winnicy wspiera przedsięwzięcia skierowane na rozwój i utrwalenie polskiej kultury oraz rozwój dobrosąsiedzkich stosunków między Polską i Ukrainą.
Zasłużeni działacze ŻOZPU zostali uhonorowani pamiątkowymi dyplomami i nagrodami. Włodzimierz Kropiwnicki wręczył dyplom Rady Obwodowej Stanisławowi Dąbrowie, Zbyszkowi Czerniakowi, Wiktorii Laskowskiej -Szczur. W imieniu Obwodowej Administracji Państwowej odznaczył Irenę Kopoć i Jewgenia Timiriajewa.
Festiwal „Tęcza Polesia” jest głównym punktem obchodów Dni Kultury Polskiej i, jak zwykle, stał się źródłem uczty duchowej polskości, m.in. za sprawą występu światowej sławy Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”.
Inne imprezy artystyczne mające miejsce w X Dniach Kultury Polskiej
Dzieci i młodzież wystawiły własne prace plastyczne, powstałe z inspiracji twórczością Josepha Conrada, a młodzi artyści z dziecięcego teatru “ModernPol” pod kierownictwem Wiktorii Zubarew pokazali inscenizację motywów Conradowskich. Całość odbyła się w szkole muzycznej nr 1 im. B. Latoszyńskiego.
Dorosła publiczność obejrzała i wysłuchała przedstawienie teatralno–muzyczne “Romans w listach i muzyce”, oparte na korespondencji Rejnholda Gliera i Marii Renkwist (żytomierska premiera). Pomysłodawcą przedstawienia był Cyrył Nowosielski. Ukraińskojęzyczną wersję opracowała Elwira Gilewicz. Wyreżyserowała spektakl i zagrała rolę Marii Renkwist początkująca aktorka Wiktoria Korzun a jest to jej praca dyplomowa jako reżysera. Rolę kompozytora wykreował zasłużony artysta Ukrainy Anatolij Miedwiediew. Utwory R. Gliera wykonali Katarzyna Bakalczuk (sopran), Artem Storożuk (tenor). Akompaniatorzy – Artem Zirka, Władysław Maśko.
Widzowie docenili wysiłek dbającej o najmniejszy szczegół młodej artystki, podkreślając nader logiczne połączenie sceniczności, teatralności i muzyczności spektaklu. A tego rodzaju przedstawienie stanowi novum dla Dni Kultury Polskiej w Żytomierzu.
Wielbiciele muzyki poważnej wysłuchali koncertu kameralnego pt. „Zdolność niepospolita”, w wykonaniu muzyków Zespołu Kameralnego imienia Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego. Koncertem artyści pragnęli uczcić 150. rocznicę śmierci swego patrona, a także piętnastą rocznicę istnienia samego zespołu. Warty podkreślenia fakt, iż to jedyny w Żytomierzu zespół stale działający przez tyle lat bez przerw, jak można stwierdzić na podstawie badań historycznych, prowadzonych przez ukraińskiego Homera – Borysa Tena (wł. Mikołaj Chomiczewski, kapłan, pisarz i tłumacz o polskim rodowodzie), który 1861 rok przyjął za początkową datę swych dociekań.
Wieki polonez koncertowy na fortepian w cztery ręce I. F. Dobrzyńskiego został zagrany przez duet pianistyczny – Nadija Tyszkowa i Jewhen Steciuk, który jest głównym dyrygentem Żytomierskiego Ukraińskiego Akademickiego Teatru Muzyczno-Dramatycznego im. Iwana Koczergi. Fantazja na tematy polskie op. 13 Fryderyka Chopina zabrzmiała w wykonaniu następujących artystek: Anastazja Mazur i Nadija Sergijenko (I skrzypce), Angelina Giria–Tkaczuk (II skrzypce), Olga Sinicka (altówka), Irena Pokropywna (wiolonczela).
We wszystkich zdarzeniach w ramach Dni Kultury Polskiej otrzymujemy wsparcie duchowe. Mszę świętą w Katedrze pw. Św. Zofii za pokój na Ukrainie, celebrował ks. kanonik Wiktor Makowski.
Licznie zgromadzeni w Katedrze żytomierzanie i goście wysłuchali koncertu „Modlę się i w wierze trwam…” w wykonaniu „Zasłużonego dla Kultury Polskiej” Zespołu Kameralnego im. I. F. Dobrzyńskiego. W majestatycznej ciszy katedry zabrzmiały utwory Johanna Michaela Haydna oraz Ave mundi spes Maria Marca Frisiny (nuty udostępniono zespołowi z zasobów klasztoru w Berdyczowie) – w wykonaniu zespołu oraz Ołeny Ihnatiuk (skrzypce) i Romana Lenartowicza (obój). Ave Maria Michała Skorulskiego wyśpiewała Katarzyna Bakalczuk (sopran) przy akompaniamencie Ireny Kopoć (fortepian). Zgromadzeni po raz pierwszy usłyszeli ten utwór w wersji pierwotnej z 1913 r., z tekstem modlitewnym; autorski rękopis przed publikacją i wykonaniem został rzetelnie sprawdzony przez znanego ukraińskiego kompozytora Dmytra Steciuka; w latach represji wykonywany był jako utwór instrumentalny p.t. ”Largo” w redakcji samego Skorulskiego z 1924 roku. Kwartet nr 1 Dmitrija Szostakowicza (utwór powstały w hołdzie niewinnie zabitym w 1938 r., skomponowany z wykorzystaniem dawnych melodii cerkiewnych) – udźwiękowiły Nadija Sergijenko (I skrzypce), Walentyna Pastuchowa (II skrzypce), Olga Sinicka (altówka), Iryna Pokropywna (wiolonczela).
Koncert Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” w Żytomierskim Ukraińskim Akademickim Teatrze Muzyczno-Dramatycznym, Ambasadora polskiej kultury, stał się cudownym zwieńczeniem X Dni Kultury Polskiej na Ukrainie!
Elwira Gilewicz, 10.11.17 r.
