Niewielka podolska, kiedyś wołyńska, wioska Salicha Wielka bardziej przypomina przedmieście Antonin, niż oddzielną miejscowość. Turyści rzadko zatrzymują się w Saliszy i ruszają od razu do pałacu Potockich oraz niegdyś słynnego deptaka w Antoninach, który nieco przypomina zakopiańskie Krupówki.
Trochę dalej – Mała Salicha, kiedyś licznie zamieszkała przez polskie rodziny. Jeszcze przed kilkunastoma laty mieszkało tutaj kilka kombatantów Wojska Polskiego.
Ale w ciągu ostatnich dni stało się tutaj bardzo głośno, gdy do wioski z inicjatywy Chmielnickiego Obwodowego ZPU, KG RP w Winnicy oraz Fundacji „Wolność i Demokracja”, przy finansowym wsparciu polskiej firmy „Simadex”, przywieziono pomnik, upamiętniający bitwę powstańców styczniowych z rosyjskim wojskiem, która odbyła się tutaj 150 lat temu.
Gdy ogłoszono już datę oraz godzinę uroczystości, planowano, że w Saliszy zbiorą się najwyżej kilkadziesiąt osób, z nich 15 – to organizatorzy. Ale stało się tak, że gości przybyło tak dużo, że nawet autobusy, przejeżdżający po trasie, zatrzymywali się by zobaczyć, co się w tej Saliszy dzieje.
26 maja 2013 roku o 12.30 w miejscowości, gdzie oddział powstańców pod dowództwem Edmunda Różyckiego stoczył zwycięską walkę z trzykrotnie przeważającymi siłami carskiego wojska, zebrało się prawie 150 gości – mieszkańców okolicznych wiosek, przedstawicieli KG RP w Winnicy, delegacja z Polski, składająca się z historyków oraz działaczy społecznych, duchowieństwa oraz miejscowych Polaków.
Oczekując na gości z Polski, Winnicy oraz Chmielnickiego, zespół artystyczny „Rozmaryn” zaczął przygotowania do występu, w trakcie których obok miejsca, gdzie stali artyści, zgromadziło się kilka babć, które z rozrzewnieniem wspominali, że jeszcze ich prababcie śpiewały tych samych piosenek. Ale śpiewały po cichu w swoich domach by nikt nie słyszał a dziś śpiewają głośno na całą wioskę!
Gdy wszyscy uczestnicy odsłonięcia pomnika zgromadzili się już w wyznaczonym miejscu, w podniosłej atmosferze zabrzmiały hymny Polski i Ukrainy a potem Marsz Strzelców autorstwa Władysława Ludwika Anczyca:
Hej, strzelcy wraz, nad nami orzeł biały,
A przeciw nam – śmiertelny stoi wróg.
Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały,
A lotem kul kieruje Zbawca Bóg.
Prezes Chmielnickiego Obwodowego ZPU, Franciszek Miciński, oznajmia obecnych z historycznymi dokumentami, opowiadając o przebiegu bitwy, składzie oddziału powstańców oraz przedstawia gości z Winnicy i Polski.
Konsul Wojciech Mrozowski dziękuje miejscowym władzom za udzielenie zgody na postawienie kamienia pamięci w ich wiosce oraz nawiązuje do 150-lecia wspólnej walki polskiego oraz ukraińskiego narodu o niepodległość.
Wójt gminy Salicha Wielka Wasyl Tymoszczuk odczytuje decyzję miejscowej rady oraz dziękuje organizatorom za popularyzowanie kresów południowo-wschodnich.
Michał Dworczyk (przewodniczący rady Fundacji „Wolność i Demokracja”), Wasyl Tymoszczuk oraz konsul Mrozowski przecinają wstęgę, tym samym uroczyście otwierając oczom zebranych wspaniały obelisk pamięci bohaterów powstania, napis na którym głosi:
Pamięci Powstańców Styczniowych
26 maja 1863 roku w Saliszy odbyła się bitwa
polsko-ukraińskiego oddziału Różyckiego z carskim wojskiem.
Zginęło około 400 osób.
Rodacy
Zespół „Rozmaryn” wykonuje patriotyczną pieść „Rozkwitają pąki białych róż”, brzmi fragment wierszu Juliusza Słowackiego „Proroctwo”:
Kiedy róża się stanie złączona z kamieniem
A nad nami się dąb zakołysze,
Cała emigracja zapłonie płomieniem
I o paszport do Boga napisze…
Pod pomnikiem składane są kwiaty oraz zapalone znicze. Ksiądz Jan z Krasiłowa poświęca obelisk.
Po odsłonięciu kamienia pamięci, cała procesja kieruje się do miejsca w pobliżu starego mostu, gdzie 150. lat temu i rozegrała się walka. Polscy historycy pokazują plany bitwy, w którym miejscu stali polskie oddziały a gdzie rosyjskie. Przedstawiciele mediów upamiętniają na wideo oraz zdjęciach tą historyczną chwilę – w głuchej wiosce, daleko od cywilizacji, odbywa się bardzo ważne wydarzenie jak dla Polski, tak i dla Ukrainy. Po raz pierwszy na terenie Podola w postaci wspaniałego pomnika została upamiętniona wspólna walka polskiego oraz ukraińskiego narodu z rosyjskim okupantem.
Otwarcie pomnika stało się kulminacją badań oraz wyjazdów do Salichy, które wykonali jak historycy z Polonii-Ruthenii, tak i Polacy z Winnicy oraz Chmielnickiego na czele z konsulem Ciarcińskim w styczniu 2013 roku. Znalazł się również sponsor z Polski, który ufundował pomnik – pan Soszyński z Warszawy. Ale najważniejsze jest to, że wspólne intencje Polaków i Ukraińców zrealizowali się we wspólnym dążeniu do odsłonięcia prawdziwej historii a nie tej, która była wdrążana do umysłów przez władze radzieckie. Kolejny mały krok na drodze do prawdy został wykonany, czekamy na następne…
Franciszek Miciński,
wideo Walenty Wojdewicz
Zdjęcia z uroczystości
{morfeo 327}
oraz wideo (pojawi się wkrótce)
{youtube}PMGcHaR54Tw{/youtube}
