Ratusz w Samborze. Lata 30. XX wieku. Fot. Internet
Miasteczko Sambor położone jest 70 km na zachód od Lwowa, w dorzeczu Dniestru. W dwudziestoleciu międzywojennym miasto pełniło rolę siedziby powiatu w województwie lwowskim. Liczebność miasta nie przekroczyła do 1939 r. dwudziestu czterech tysięcy mieszkańców, z których bezwzględną większość stanowili Polacy (około 54 proc). Skład narodowościowy uzupełniali Żydzi (ok. 30 proc.), Ukraińcy (16 proc.) i bardzo mała grupa spolonizowanych Niemców.
Sambor w okresie międzywojennym był lokalnym centrum administracyjnym i edukacyjnym, siedzibą sądu okręgowego, położonym na przecięciu dwóch ważnych linii kolejowych.
Bez większego przemysłu, ale z rozwiniętym lokalnym handlem i rolnictwem. W zakresie architektury miasto dwudziestolecia międzywojennego było przede wszystkim spadkobiercą poprzedniej epoki, choć w rozbudowujących się bardziej peryferyjnych dzielnicach powstawało wiele nowej zabudowy.
Gmina miejska Sambor obejmował dzielnice: miejską, lwowską, przemyską i Blech z przysiołkiem „Nowy Świat”.
Główną ozdobą miasta jest obszerny czworoboczny rynek, 182 na 140 m. Kamienice w rynku, z wyjątkiem jednej, jednopiętrowe. W środku ratusz dwupiętrowy z wieżą (38 m wysokości). Z rynku rozchodzi się 10 ulic.
W dokumentach pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1241 roku. W 1390 roku miasto założył na prawie magdeburskim wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna, właściciel m.in. Samborszczyzny. Od XV w. aż do rozbiorów w Samborze zbierały się sądy grodzkie. W latach 30. XVI w. Sambor wykupiony przez królową Bonę.
W 1604 roku, w pałacu wojewody Jerzego Mniszcha, przebywał car Dymitr Samozwaniec I, który poślubił jego córkę Marynę Mniszech. Stąd 28 września 1604 roku wyruszyła jego wyprawa na Moskwę.
Jako powiat, Sambor był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej. Od 1772 roku w zaborze austriackim.
W 1872 roku przez Sambor przeprowadzona została linia Kolei Dniestrzańskiej z Chyrowa do Stryja. W 1903 roku Sambor otrzymał połączenie kolejowe ze Lwowem, a w 1905 roku – z Użhorodem. Miasto było siedzibą Inspektoratu Straży Celnej „Sambor”. W 1906 roku odsłonięto w Samborze pomnik Tadeusza Kościuszki, autorstwa rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego.
Od 1919 do 1939 roku miasto powiatowe w II RP. We wrześniu 1939 roku Sambor, wraz z resztą ziem kresowych, znalazł się pod okupacją sowiecką. Cele więzienia przy ul. Drohobyckiej wypełniły się aresztowanymi (średnio w więzieniu przebywało ponad tysiąc osób). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, funkcjonariusze NKWD przystąpili do masowej likwidacji więźniów. W ciągu kilku dni zamordowano od 500 do 700 osób. Desperacki opór, który więźniowie stawili w ostatniej fazie masakry, oraz zbliżanie się wojsk niemieckich ocaliło życie kilkuset osadzonym.
Słowo Polskie, fot. pocztówka z lat 30. XX wieku, 1 stycznia 2022 r.
