Pohrebyszcze leżą nad Rosią, w ziemi berdyczowskiej, na Ukrainie.
Zagadkową jest nazwa Pohrebyszcz. Mogą pochodzić od „pohrebów“ — lochów, piwnic podziemnych, lub od okopiska, cmentarzyska. W każdym razie w dokumentach ruskich XVI wieku widzimy już „horodnię pohrebyską”.
Była horodnia górna i dolna, szły na dolnej korytarze zasklepione z otworami na zakrętach. Na węgłach były hurdycje, na kamiennych kroksztynach zawieszone.
Korytarz horodni już na step wychodził. Taki step, gdzie kozak posługiwał się ptactwem i w dzień i w nocy. Śledził za orłem i słuchał poświstu sowy. Czasem go puszczyk złowieszczy przywoływał.
Ten step ciągnął się od Pohrebyszcz do „Biskupszczyzny“ i ziemi braclawskiej.
Wówczas Pohrebyszcze były gniazdem Pohrebyskich, lecz już w 1591 r. znajdują się w posiadaniu Zbarazkich. Pomiędzy wsiami pohrebyskiego klucza były wtedy Podhorodje (Horodek), Leszczyny (Leszczyńce), Woszczanka (Woskodawińce) i wiele innych.
Po Zbarazkich przechodzą Pohrebyszcze na pokrewny dom Wiśniowieckich. Janusz Wiśniowiecki z bitnymi „pohrebyszczanami“ znosił i gromił Tatarów, potem szedł na Podole przeciw Abazy baszy. Kronikarz powiada, że „czułością jego ordyniec rażony, poprzestał inkursji“. Również nie szczędził Wiśniowiecki kozaków, gdy ci „dla przemysłu wojennego“ do Pohrebyszcz podchodzili.
Po Wiśniowieckich są w Pohrebyszczach Radziwiłłowie, od roku zaś 1759 Rzewuscy. Ci dobrze dbają o stan Pohrebyszcz. Wystawiają tu kościół z altarjami i epitafjami, w pałacu pohrebyskim gromadzą cenne zbiory.
Był tu za Rzewuskich staroświecki dworzec murowany ze skrzydłami w podkowę, otoczony klombami starych drzew. Obok starego dworca, wznosił się pałacyk w stylu gotyku angielskiego. Miał wieżyczki rzeźbione i meandrową linję ornamentu. W obu pałacach zgromadzone były dawniej galerje obrazów i archiwa. Czołowe miejsce zajmował Tycjan z „Kobietą nawpół leżącą“, Murillo z „Matką Boską“. Prócz tych, Angelika Kauffman, Grcuze, Lavrence, Lampi, Smuglewicz. Częściowo przeszły obrazy do innych rezydencji Rzewuskich.
Takie były Pohrebyszcze nad Rosią. Od pohrebów pochodziły, lecz nad pohrebami miały Murilla.
Należą do hr. Leonsowej Rzewuskiej i harbianki Jadwigi Rzewuskiej.
Słowo Polskie na podstawie: Antoni Urbański „Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi”, Warszawa – 1928, 3 kwietnia 2022 r.
