“Ludność polska na Wołyniu i w Galicji Wschodniej podczas okupacji przez „pierwszych” Sowietów w latach 1939-1941 Tom II” – pod takim tytułem Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu opublikował nową pracę naukową pod redakcja dr. Stanisława Stępnia.Projektu.
To projekt badawczy i wydawniczy. Poległ na zebraniu w archiwach ukraińskich kopii 200 dokumentów ukazujących losy ludności polskiej po włączeniu byłych wschodnich województw II RP w skład ZSRR.
Zakres chronologiczny zebranych dokumentów obejmował okres od wkroczenia Armii Czerwonej na wschodnie tereny Polski (IX 1939 r.) do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej (VI 1941 r.). Szczególną uwagę zwrócono przede wszystkim na wydarzenia na obszarze byłego województwa wołyńskiego, gdzie władze radzieckie w szczególny sposób przystąpiły do niszczenia polskości, wywózek ludności w głąb ZSRR oraz niszczenia polskiej kultury i sztuki.
W przyszłości planowane jest objęcie badaniami również 3 wschodnich województw dawnej Rzeczypospolitej: lwowskiego, stanisławowskiego i tarnopolskiego. Badania byłego województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku w odniesieniu do wspominanego okresu są dopiero w stadium początkowym. Znacznie więcej wiemy o losach tamtejszej ludności polskiej w okresie późniejszym, czyli w czasach okupacji niemieckiej, kiedy to doszło do masowych represji w stosunku do Polaków ze strony Ukraińskiej Powstańczej Armii.
W odniesieniu do Wołynia i Galicji Wschodniej pozyskano dokumenty dzięki przeprowadzeniu kwerend w następujących archiwach ukraińskich:
1) Państwowym Obwodowym Archiwum w Łucku;
2) Państwowym Obwodowym Archiwum w Równem;
3) Branżowe Archiwum Państwowe Służby Bezpieczeństwa Ukrainy w Kijowie.
4) Centralne Archiwum Państwowe Wyższych Organów Władzy i Rządu Ukrainy w Kijowie.
Okres okupacji ziem wschodnich Rzeczypospolitej od września 1939 r. aż do ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. był to czas represji wymierzonych w ludność polską. Objęły one swoim zasięgiem zarówno polityków i wojskowych, księży, ziemian jak również uciekinierów spod okupacji niemieckiej oraz zwykłą ludność cywilną. Tysiące osób aresztowano bądź zesłano na Sybir w trakcie czterech wywózek (10 lutego 1940; 13-14 kwietnia1940; maj – lipiec 1940; maj – czerwiec 1941). W 1941 r. NKWD wymordowało kilka tysięcy więźniów przetrzymywanych w więzieniach wołyńskich i galicyjskich. Wśród dokumentów, które uzyskano z archiwów ukraińskich istotne są nie tylko akta sądowe represjonowanych Polaków, ale również uchwały, instrukcje, wskazówki, dyrektywy centralnych władz sowieckich dotyczące postępowań z osobami zakwalifikowanymi jako niebezpieczne dla nowego reżimu, czyli byłych polskich wojskowych, funkcjonariuszy państwowych i osadników. W ramach zrealizowanego projektu, poprzez udostępnienie szerokiemu gronu odbiorców zebranych dokumentów, ukazać politykę władz sowieckich, jako zmierzającą do zatarcia wszelkich śladów polskości na zajętych terenach poprzez niszczenie polskich zabytków kultury i prób czyszczenia Wołynia z ludności polskiej przez organizację wywózek, rozpoczętą w lutym 1940 r.
Głównym efektem projektu było wydanie drugiego tomu edycji źródłowej pt. Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów, Przemyśl 2020. W 2019 r. dzięki dofinansowaniu przez Fundację Lanckorońskich ukazał się pierwszy tom tej publikacji.
Książka została opublikowana w 80. rocznicę wywózek ludności polskiej, ukraińskiej i żydowskiej z Wołynia w głąb ZSRR. Projekt nr 254 dofinansowano przez Fundację Lanckorońskich.
Recenzenci książki Prof. dr Rusłana Dawydiuk (Rówieński Państwowy Uniwersytet Humanistyczny w Równem) Prof. dr hab. Jan Pisuliński (Uniwersytet Rzeszowski).
Sergij Porowczuk, 10 maja 2021 r.
Dr hab. Stanisław Stępień – historyk, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu, ma za sobą liczne kwerendy w archiwach ukraińskich (również francuskich i niemieckich). Jest on autorem ponad 150 prac i artykułów naukowych z dziedziny szeroko pojętych stosunków polsko-ukraińskich, a także redaktorem 14 tomów edycji dokumentów Polacy na Ukrainie, pięciu tomów studiów zbiorowych prac naukowych pt. Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa oraz pierwszego tomu edycji dokumentów ukazujących losy ludności polskiej w województwie wołyńskim i w Galicji Wschodniej okupowanych przez armię radziecką w latach 1939-1941 pt. Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów.
Sergij Porowczuk za: PWIN, 10 maja 2021 r.
