Nieliczne pozostałości po byłym przepychu Makowa. Figury kobiet przy dawnym wejściu do cukrowni. Fot. castles.com.ua
Maków na początku XX wieku był małym miasteczkiem w powiecie kamienieckim, o 18 wiorst od Kamieńca, niedaleko traktu pocztowego, z Kamieńca do Uszycy.
Do 2000 mieszkańców. Parafia katolicka do wsi Zalesiec. Jest tu cerkiew murowana pod wezwaniem św. Jana, do której należy 896 parafian. Jest także synagoga, gorzelnia, 4 młyny, 25 rzemieślników, urząd gminny, do którego należą: Maków, Szatawa, Czeczelnik, Werbka, Ormiany, Kisielówka, Humińce, Kołubajowce, Boryszkowce i Beznoskowce.
Aleksander Przeździecki w swoich „Podróżach“ nazywał Maków „stolicą kwiatów“ dla Podola.
Klucz makowski z przyległościami (mko Szatawa, wsie Werbka, Czeczelnik, Przewrocie, Gniłowody) to była własność Wacława Raciborowskiego. Przez majątki te przepływa wąska ale bystro płynąca śród skał rzeka Szatawka, na której na niewielkiej przestrzeni stoi pięknych kamiennych młynów trzynaście (dwa z pytlami); po skałach nad brzegiem rzeki rosną piękne lasy dębowe, grabowe, jesionowe etc., obsadzone świerkami. W kilku miejscach dobywają cios bardzo piękny a nawet marmur różowo-szary.
W wodach rzeki Szatawki, tam gdzie one zatrzymane tworzą stawy, znajdują się ryby bardzo pięknych gatunków, jako to: szczupaki, karpie (dwóch gatunków: bure i złote), karasie i inne. W samym Makowie piękny dom mieszkalny piętrowy, z ogromnym ogrodem drzew dzikich, świerków, tuj, sosen, modrzewi, kasztanów etc., dosięgających rzadkiej wielkości, i z sadami owocowymi, gruszkami i t. d. (samych jabłek gatunków 30) z obszerną oranżerią; morele, brzoskwinie, winogrady, wszystko to obok wielkiej ilości róż, kwiatów i krzewów, otoczone murami na przestrzeni 75 mr.; prócz tego są w majątku tym i inne ogrody, z których jeden we wsi Werbce 40 mr. przestrzeni liczy.
Majętność ta zostaje prawie od 150 lat w ręku rodziny Raciborowskich, z których Adam, żyjący między 1820 a 1856 r., słynął jako doskonały administrator, i jemu to zawdzięcza Maków większą część swoich budowli i ogrodów.
W majątku tym pełno horodyszcz i mogił starożytnych, bardzo odległej epoki sięgających, jako też okopów i wałów w mku Szatawie z czasów kiedy Szatawa należała do Lanckorońskich, to jest do początku ХVІІІ w. odnoszących się.
Słowo Polskie za: Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Krajów słowiańskich, 15 stycznia 2020 r.
lp
