W 1831 r. łaciński proboszcz Himecjusz Czapliński założył katedrę rzymskokatolicką w Charkowie. Do tego czasu wspólnota katolicka modliła się w pomieszczeniach Uniwersytetu Charkowskiego, skąd została usunięta zgodnie z zarządzeniem kuratora Filatyjewa. Pierwszy budynek katedry, konsekrowany ku czci Różańca Najświętszej Marii Panny znajdował się na południe od obecnego, na rogu alei Maryanenko i został zniszczony podczas II wojny światowej.
Nowy kościół ku czci Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny powstał w latach 1887-1892 według projektu charkowskiego inżyniera miejskiego Bolesława Michajłowskiego. Katedra jest zabytkiem architektury Charkowa (numer ochronny 209).
Budowla ma kształt bazyliki, wysoką gotycką dzwonnicę z okrągłym rozetowym oknem w drugiej kondygnacji, zwieńczoną iglicą. Malarz Henryk Semiradzki namalował dla katedry obraz „Ukrzyżowanie”, którego obecne losy na razie nie są znane.
26 lipca 1892 r. kościół został konsekrowany przez biskupa Franciszka Simona. Organy, wyprodukowane w fabryce Etchiton w Bawarii, zostały zainstalowane w kwietniu 1901 roku.
Przy kościele otwarto przytułek dla potrzebujących, sierociniec, szkołę parafialną, kaplicę na cmentarzu. W latach 1906-1914 następowały częste zmiany księży, kościół był aktywnie remontowany i wyposażany.
Parafianami katedry byli katolicy różnych narodowości. Arkusze ewidencjonowania datków na budowę świątyni drukowano w języku rosyjskim, polskim, francuskim i niemieckim. Wraz z migracją ludności w latach I wojny światowej w parafii wyróżnia się grupa polska. Przy cerkwi zaczęło funkcjonować „Dom Polski”, w którym mieściło się Biuro Zatrudnienia Uchodźców, Charkowski Oddział Towarzystwa Pomocy Ubogim Rodzinom Polaków Poległych w Wojnie i Ludności Polskiej Ofiarom Działań Wojskowych oraz gimnastyka znajdowała się część w budynku dawnego kościoła. Od tego czasu wśród mieszkańców Charkowa utrwaliła się polska terminologia – „kostioł”, „ksiądz”. Od 1915 roku w Charkowie pojawiło się wielu ormiańskich uchodźców z terytorium Imperium Osmańskiego.
W 1917 r. zlikwidowano przytułek parafialny. 8 kwietnia 1922 r. wojewódzka komisja konfiskaty kosztowności kościelnych skonfiskowała kilka przedmiotów liturgicznych. Od lata 1922 do 22 marca 1924 Charków był bazą dla akcji pomocy humanitarnej organizowanej przez zachodnich katolików.
31 grudnia 1924 r. społeczność katolicka zawarła porozumienie z wojewódzkim komitetem wykonawczym Rady Poselskiej „w sprawie swobodnego i bezterminowego korzystania ze świątyni i znajdujących się w niej obiektów”. W 1927 r. władze sowieckie spisały cały majątek parafialny. Wiernych zmuszano do corocznego przekazywania Charkowskiej Wojewódzkiej Komisji Wykonawczej informacji o składzie parafii. Ze sprawozdań tych wynika, że parafia pozostawała wielonarodowościowa (byli w niej Rosjanie, Ukraińcy, Polacy, Ormianie, Francuzi, Litwini, Łotysze, Włosi, Belgowie, Węgrzy), a ogólna liczba parafian zmniejszyła się z 1346 osób (1910) do 766 osób (1927).
Do połowy lat 30. XX wieku życie parafii toczyło się w miarę spokojnie. 4 lutego 1938 r. aresztowano przywódcę ormiańskiej wspólnoty katolickiej, ojca Karapeta, pod zarzutem prowadzenia kontrrewolucyjnej narodowej organizacji szpiegowskueh Eganyan (ten ksiądz został zastrzelony 27 maja 1938 w Charkowie).
4 listopada 1940 r. komitet wykonawczy Rady Miejskiej Charkowa podjął uchwałę o zamknięciu świątyni, która została zatwierdzona 10 grudnia na posiedzeniu komitetu wykonawczego Charkowskiej Rady Obwodowej.
Budynek został przeniesiony do teatru im Szewczenko. Nabożeństwa wznowiono w czasie okupacji niemieckiej i kontynuowano po wyzwoleniu Charkowa do 1945 r., kiedy to kościół ostatecznie zamknięto i przeniesiono na kinową bazę dystrybucyjną. Lokal podzielono na dwie kondygnacje z wieloma pomieszczeniami.
7 stycznia 1991 r. przyszły proboszcz parafii ks. Jerzy Zimiński odprawił na stopniach cerkwi pierwszą powojenną mszę św. Nabożeństwa na stopniach świątyni iw mieszkaniach wiernych stały się regularne. Wkrótce wspólnota charkowskich katolików została zarejestrowana przez Komitet Wykonawczy Obwodu Kijowskiego w Charkowie. Rozpoczął się proces stopniowego (od kilku pomieszczeń drugiego piętra) zwrotu budynku kościoła parafii, który zakończył się w grudniu 1991 roku. Na początku lat 2000-tych odrestaurowano i umeblowano wnętrze świątyni.
Słowo Polskie za: wiki, 15 stycznia 2022 r.
