24 września 2020 r. w Pałacu Prezydenckim w Wilnie odbyło się Forum Intelektualistów z Litwy, Polski, Ukrainy i Białorusi, zorganizowane w 20. rocznicę śmierci Jerzego Giedroycia. Tematem obrad była idea powołania do życia Czwórki Lubelskiej, czyli pogłębionej współpracy czterech państw posiadających wspólną przeszłość historyczną w Pierwszej Rzeczypospolitej.
Głównym inicjatorem i organizatorem Forum był prof. Alvydas Nikžentaitis, dyrektor Instytutu Historii Litwy. Nawiązywał on wyraźnie do idei Giedroycia, stwierdzając: „W trakcie tej konferencji mówimy o stosunkach z krajami sąsiednimi. Chodzi tu jednak również o nasze bezpieczeństwo. Jerzy Giedroyc wyraźnie powiedział, że nie będzie Polski i Litwy, jeżeli obok nie będziemy mieli niezależnej Ukrainy i Białorusi”.
Myślą przewodnią Czwórki Lubelskiej jest poszerzenie terytorialne i tematyczne Trójkąta Lubelskiego, powołanego 28 lipca tego roku w Lublinie przez ministrów spraw zagranicznych Polski, Litwy i Ukrainy. Celem Trójkąta Lubelskiego jest pogłębianie współpracy w zakresie bezpieczeństwa, obronności, ekonomii oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Wileńskie Forum, w którym brali udział historycy, politolodzy, dyplomaci, ludzie kultury i Kościoła, służyło włączeniu do tego procesu elit intelektualnych naszych państw.
Kluczowym postulatem jest oczywiście włączenie Białorusi do współpracy regionalnej. Obrazowo wyraził to Sławomir Dębski, dyrektor Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych: „Trójkąt Lubelski może bardzo szybko stać się kwartetem. Ważne jest, aby prezydenci i wszyscy uczestnicy nowej inicjatywy spotykali się regularnie i symbolicznie pozostawiali jedno wolne krzesło dla Białorusi. Będzie to zaproszenie do przyłączenia się do demokratycznie wybranego przywódcy ”.
Podczas uroczystego otwarcia Forum odczytano list gratulacyjny od prezydenta Republiki Litewskiej Gitanasa Nausėdy, który stwierdził m.in., że ważnym elementem integrującym może też być wspólna przeszłość naszych krajów. W czterech sesjach dyskutowano na temat potencjalnej roli Czwórki Lubelskiej na płaszczyźnie geopolitycznej jako pośrednika między Wschodem i Zachodem, możliwości prowadzenia dialogu z Rosją oraz kwestiach historycznych: sposobach przezwyciężenia sporów wokół trudnych momentów naszej historii jak również możliwościach formowania tożsamości regionalnej na bazie wspólnej przeszłości. Ideę powołania Czwórki Lubelskiej osobiście poparł obecny na sali minister spraw zagranicznych Litwy Linas Linkevičius.
Forum było także swoistym, ale wyraźnym wyrazem poparcia dla Białorusi. Po sfałszowanych wyborach prezydenckich wydarzenia u naszych sąsiadów budzą poważne zastrzeżenia zarówno w kontekście przemocy reżimu wobec własnych obywateli, jak też ingerowania Rosji w sprawy wewnętrzne tego kraju, budzą też niepokój co do dalszego rozwoju sytuacji. Rezolucja, którą na koniec Forum przyjęli jej uczestnicy, nakreśla szereg zadań na rzecz współpracy regionalnej Czwórki Lubelskiej, zachęcając także do intensyfikacji działań na rzecz społeczeństwa obywatelskiego na Białorusi.
Mirosław Szumiłło, 30 września 2020 r.
