Zatopienie rosyjskiego okrętu przez japońską artylerię. Źródło: Andrzej Emeryk Mańkowski
Historia wojny rosyjsko-japońskiej, trwającej w latach 1904-1905 jest wciąż mało znana. Szczególnie ciekawe są fakty udziału w tej wojnie wcielonych w szeregi wojska carskiego Polaków, mieszkających na terenie zaboru rosyjskiego.
O kilkudziesięciu Polakach, wziętych do niewoli przez Japończyków, którzy zrezygnowali z wymiany więźniów i powrotu do Rosji napisał konsul generalny RP w Vancouver Andrzej Emeryk Mańkowski. Dane o nich odnalazł on w archiwach kanadyjskich.
Znaczący napływ polskich osadników do Victorii, miał miejsce w listopadzie 1905 roku.
Dwudziestu dwóch Polaków, którzy walczyli za swój kraj w rosyjskiej kawalerii podczas kampanii mandżurskiej i zostali wzięci do niewoli do Japonii, przybyło do Victorii na liniowcu linii Nipon Kaisha Yusen Iyo Maru.
Przy wymianie jeńców w Japonii zostało 110 rosyjskich jeńców. Byli to dezerterzy, którzy wcześniej przeszli na stronę japońską oraz być może inne osoby, które zdecydowały się nie wracać do ojczyzny. Wśród nich było 82 Polaków, 14 Żydów i 12 Rosjan.
Na statku przypłynęli:
Mazar, 25 lat, producent obuwia
Chodkovsky, 23 lata,stolarz
Olko, 24 lata, bathes
Warskaüer, 23 lata, dekorator
Bendirn, 25 lat, farmer
Chimkevich, 23 lata, inżynier
Toorojeck / Tvorojeck, 25 lat, krawiec,
Buzinski, 30 lat, producent obuwia,
Michal Rulizsky, 23 lata, malarz,
John Kawalewski, Kawaeski, 24 lata, urzędnik,
Joseph Kozlowski, 26 lata urzędnik,
Valenteen Brotkusky, 26 lata, stolarz,
Frank Pluchynski, 26 lat, stolarz,
Filip Rawit, 36 lat, strażak,
Paul Sygilowich, 24 lata, kelner,
Frank Bilarski, 23 lata, piekarz,
Thimothy Poshkowski, 23 lata, pocztowiec,
Frank Budnej, 25 lat,strażak,
Antony Dowe, 25 lat stolarz,
John Herculaner, 26 lat, kelner,
Andrew Kencki, 23 lata, kowal,
Frank Buikuo, 26 lat, kierowca,
Shoga Lipowski, 30 lat, kupiec,
Jokeph Jako Lwoski, 27 lat, kupiec,
Rufu Nighfelt, 26 lat, kupiec,
Henek Bach, 28 lat, kupiec,
W większości, zanim wstąpili do armii, byli mechanikami, fryzjerami, krawcami, niektórzy o inteligentnych rysach, a inni wydawali się być osobnikami skorymi do lekkiego trybu życia. Jednak o ich wcześniejszych losach niewiele można było się dowiedzieć, gdyż nie potrafili z powodzeniem używać języka angielskiego.
Victoria Daily Times, November 29 1905
Słowo Polskie za: Andrzej Emeryk Mańkowski, mw, 1 grudnia 2021 r.
