– Dzisiejsza Ustawa o Mniejszościach Narodowych na Ukrainie nie odzwierciedla realiów i potrzeb ukraińskiego społeczeństwa, dlatego władze muszą zwrócić na nią uwagę – jeszcze w kwietniu bieżącego roku te słowa wypowiedziała na VII Forum z Bezpieczeństwa w Kijowie Komisarz OBWE ds. mniejszości narodowych Astrid Tors. Według pani Tors, do pracy nad nową ustawą trzeba maksymalne dołączać przedstawicieli innych narodowości.
Jak w praktyce wygląda sytuacja mniejszości narodowych w państwie ukraińskim? Jakie mają uprawnienia i czy mogą na przykład Polacy liczyć na dwa miejsca w Radzie Najwyższej, niezależnie od tego, czy kandydowali czy nie, jak na przykład Niemcy w polskim parlamencie?
Ogólnie rzecz biorąc, ukraińskie ustawodawstwo w dziedzinie obrony praw mniejszości narodowych, odpowiada standardom prawa międzynarodowego. Są to odpowiednie wpisy i do Konstytucji z 1996 roku, i do Deklaracji o Suwerenności (1990 r.), Aktu o Niepodległości Ukrainy (1991 r.), Deklaracji o Prawach Narodowości (1991 r.), Ustawy o Mniejszościach (1992 r.), które bazują na Deklaracji Praw Człowieka (1948 r.), Konwencji Rady Europy o obronie mniejszości narodowych (1995 r.), Europejskiej Karty Języków Regionalnych (1992 r.) i innych dwustronnych umowach międzynarodowych.
Ukraińska Konstytucja rozumie pod określeniem „naród ukraiński” obywateli wszystkich narodowości. W art. 11 jest napisane, że „państwo ukraińskie sprzyja konsolidacji i rozwoju ukraińskiej nacji […] oraz rozwoju, etnicznej, językowej oraz religijnej tożsamości wszystkich rdzennych narodów i mniejszości narodowych”. System ukraińskiego ustawodawstwa gwarantuje istnienie polietnicznego charakteru ukraińskiego społeczeństwa, potwierdza prawo wszystkich jego członków na zachowanie i popularyzację dziedzictwa historycznego każdej oddzielnej narodowości…
W 2006 roku ukraiński ombudsman z praw człowieka wygłosiła referat, w którym zaznaczyła, że od roku 1992 Ustawa o Mniejszościach Narodowych potrzebuje znacznej modernizacji – w pierwszej kolejności ma „wytłumaczyć niejasny wyraz >>mniejszości narodowe<<” (zgodnie z uwagami komitetu ONZ od 12 listopada 2001 r.). Według ONZ to określenie nie odpowiada art. 27 podstawowego Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (1966 r.).
Kolejny aspekt – używanie języka mniejszości, jest opisany w Ustawie o Językach w Ukrainie, która przez ostatnie półtora roku zdążyła się zmienić a następnie wrócić do pierwotnego stanu z 1989 roku. W art. 3 tej ustawy jest zapisane, że „tam, gdzie mniejszości narodowe stanowią większość, w pracy organów władzy i organizacji razem z językiem ukraińskim może być stosowany także język mniejszości”. Oddzielna wzmianka o stosowaniu języka mniejszości znajduje się także w Ustawie o Petycjach Obywateli, w której jest przewidziana możliwość prowadzenia dialogu pomiędzy przedstawicielami mniejszości a władzami w języku, który zadowala obydwie strony oraz możliwości tych samych organów władzy wysyłać odpowiedzi na listy w języku mniejszości narodowych.
Jeden z największych problemów leży w płaszczyźnie realizacji politycznych możliwości ukraińskich mniejszości narodowych. Z jednej strony w art. 14 Ustawy o Mniejszościach mówi się o tym, że „mniejszości narodowe mają prawo do wysunięcia własnych kandydatów do organów władzy zgodnie z Konstytucją Ukrainy, ustawy o wyborach deputowanych do Rady Najwyższej oraz deputowanych do miejscowych samorządów”. Jednak tutaj pojawia się kolizja prawna z art. 20 Ustawy o Organizacjach Społecznych, w której jest powiedziane, że „udział w tworzeniu organów władzy mają prawo tylko partie polityczne, a organizacje społeczne mają inne uprawnienia”.
W celu efektywnej współpracy organizacji społecznych mniejszości narodowych z organami władzy i miejscowych samorządów przy Prezydencie Ukrainy w 2000 roku stworzono Radę przedstawicieli organizacji społecznych mniejszości narodowych, wkrótce została likwidowana, zamiast niej powstała Rada z pytań etnonarodowej polityki, jako konsultatywny organ przy Prezydencie. Lecz problem leży w procedurze wyboru członków tej poprzedniej i obecnej Rady, która nie przewiduje włączenie do jej składu osób, rekomendowanych przez organizacje zrzeszające mniejszości narodowe, nazwiska osób są narzucane „z góry”.
Stanem na koniec 2014 roku prawo na kandydowanie do Rady Najwyższej oraz miejscowych samorządów z ramienia konkretnej mniejszości narodowej mają wyłącznie Polacy, zrzeszeni w Partii Polaków „Solidarność”. Polska mniejszość jako jedyna spełnia wszystkie wymogi zgodnie z Ustawami o Mniejszościach Narodowych i Organizacjach Społecznych i ma prawo do reprezentacji swoich kandydatów, jako Polaków w ukraińskim parlamencie, Radach Miejskich i Obwodowych poprzez członkostwo w PP „Solidarność”. Warto podkreślić, że po Rewolucji Godności wszystkie mniejszości narodowe na Ukrainie otrzymały nową szansę na realizację swoich dążeń narodowościowych w związku z podpisaniem przez Ukrainę umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską.
Ochrona praw mniejszości narodowych na Ukrainie jest realizowana poprzez ratyfikowany przez Radę Najwyższą Protokół nr 12 do Europejskiej konwencji o obronie praw człowieka. W art. 1 tego protokołu jest zapisane, że „realizacja całego ustawodawstwa odbywa się bez dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu – rasę, kolor skóry, przynależność do tej czy innej mniejszości narodowej”. Zgodnie z art. 3 Konstytucji Ukrainy zagwarantowanie praw i swobód człowieka jest podstawowym obowiązkiem państwa. Dotyczy to także zagwarantowania konstytucyjnych praw mniejszości narodowych. Lecz stan ich realizacji w obecnej fazie, jak wspominano wyżej, potrzebuje znacznych wysiłków i zbadania doświadczenia innych państw demokratycznych, także Polski.
15 maja 2014 roku, niedługo po wystąpieniu w Kijowie Pani Komisarz OBWE Astrid Tors, Polacy z winnickiej organizacji społecznej „Kresowiacy” wnieśli do rozpatrzenia ówczesnego Komitetu ds. mniejszości i religii w ukraińskim parlamencie (większość z jej członków stanowili wtedy deputowani partii „Swoboda”) własne propozycje poprawek do Ustawy o Mniejszościach. 30 sugestii do przestarzałej i nie odpowiadającej obecnemu stanowi rzeczy Ustawy miały na celu dostosować ukraiński wariant do norm i standardów europejskich. Zarejestrowany w biurze winnickiego deputowanego do Rady Najwyższej Oleksija Furmana, dokument wkrótce trafił do Komitetu, lecz nie został przez nią wzięty pod uwagę. Po październikowych wyborach do parlamentu został powołany nowy skład Komitetu ds. mniejszości. W najbliższym czasie Polacy, jako najbardziej operatywna, z punktu widzenia aktywności społecznej mniejszość narodowa na Ukrainie znowu zwrócą się do parlamentarzystów w tym samym celu.
Jerzy Wójcicki, 29.11.14 r.
GK
