Fragment gazety Marchlewszczyzna Radziecka z 1930 r. Fot. http://www.idziemy.pl
Podstawę dzisiejszego Dołbysza (często używana jest także nazwa Dowbysz) tworzą rozrzucone na odległości 1-2 km chutory, sztucznie wykreowane przy pomocy traktorów w XX w. Nazwa miejscowości pochodzi rzekomo od mężczyzny-dołbysza (osoby, która w wojsku uderzała w tolombasy i bębny), który założył tam karczmę. W roku 1911 w Dołbyszu było 156 dworów, z nich 154 polskie i dwa ukraińskie.
W 1925 roku Dołbysz znalazł się w centrum bolszewickiego eksperymentu: okoliczne polskie wsie połączono w pierwszy w ZSRS polski rejon narodowy imienia Juliana Marchlewskiego. Ostatni, gorliwy bolszewik, w Moskwie stał na czele Uniwersytetu Narodów Zachodu. Po jego śmierci w 1926 roku nazwę Dołbysza zmieniono na Marchlewsk. Marchlewszczyzna na krótko stała się wzorcowym rejonem autonomicznym. Bolszewicy pragnęli pokazać zachodniemu sąsiadowi – Polsce, że Polacy na sowieckiej Ukrainie jako naród również podporządkowują się „władzy robotników i chłopów”
Wśród rad wiejskich rejonu 30 było polskich, dwie ukraińskie i jedna niemiecka. Marchlewsk stał się symbolem polskości regionu, a nawet po przywróceniu nazwy historycznej Dołbysz wśród osób starszych jest używana ta nazwa.
Lokalna polskojęzyczna gazeta „Marchlewszczyzna Radziecka” ukazywała się w nakładzie 25 tyś. egzemplarzy. Przed początkiem prześladowań komunistycznych w rejonie były czynne trzy kościoły, dwie kaplice, pracowało czterech proboszczów, działało zarejestrowanych 15 wspólnot rzymskokatolickich. A zatem nic dziwnego, że na Polakach Marchlewska i jego okolic wypróbowywano na praktyce represje. W 1935 roku polski rejon został zlikwidowany. W 1957 roku jego teren przyłączono do rejonu baranowskiego.
Na miejscowym cmentarzu sporo nowych nagrobków, zawierających polskie napisy: Jadwigi, Heleny, Krzysztofowie. W języku polskim również epitafia „Święta Mario, módl się nad nami!”
Dołbysz zamieszkiwały osoby pochodzące z centralnych rejonów Polski od początku XIX w. Przede wszystkim byli to przedstawiciele zubożałej szlachty. Ich mentalność wyraźnie przejawiła się w czasie kolektywizacji: podczas gdy w 1932 roku na terenie Ukrainy przymusowo podległo kolektywizacji 61,5 proc/ gospodarstw, w tym rejonie – tylko 16,9 proc. Niepokorny naród ryzykował być ukarany, co się wkrótce stało. Polaków poddano masowym deportacjom – 12 tyś. osób. Polacy byli jednym z pierwszych narodów w ZSRS, który ucierpiał z powodu swojej przynależności narodowej.
Oprócz katolików dzisiaj w Dołbyszu mieszkają także protestanci baptyści i prawosławni. Odbywają się wspólne nabożeństwa przy pomniku w miejscu pochówków w czasie Wielkiego Głodu 1933 roku za Dołbyszem niedaleko nieistniejącej już wsi Adamówka.
Irena Rudnicka na podstawie informacji tychden.ua, 24.12.17 r.
