Zapomniany pieśniarz Podola

Julian Belina Kędrzycki w polskojęzycznej przestrzeni informacyjnej jest prawie nieznany. Nie co więcej informacji o nim pozostało w wydaniach ukraińskojęzycznych, a mianowicie w literaturze o Tarasie Szewczence. Pamięci wśród Ukraińców zawdzięcza swoim wspomnieniom o wybitnym poecie, z którym przyjaźnił się. Autor artykułu, niestety nie znalazł tekst wspomnienia o Szewczence w języku polskim. Źródła podają, że ukraińska wersja wspomnień jest tłumaczeniem oryginalnego tekstu, opublikowanego w 1918 roku w Gazecie Lwowskiej. „Diariusz” o Wieszczu ukraińskim i jego relacji z Bieliną Będrzyckim podajemy w dodatku do artykułu, jako przykład polsko-ukraińskich kontaktów w XIX wieku.

Oprócz wzmianki o Podolaninie (taką miał „ksywę”) w słowniku dla szeczenkoznawców (Шевченківський словник w 2-ch tomach), pozostał czy nie jedyny artykuł o nim pt. „Zapomniany pieśniarz Podola” opublikowanym w „Kłosy Ukraińskie”, nr 2-3, 2, 1915, str. 8-9. Autorem jest Roman Rogiński, zesłaniec syberyjski i jeden z dowódców powstania styczniowego. Obydwaj odbywali zsyłkę w Usolu pod Irkutskiem. Wyjeżdżając stąd, Belina pozostawił ręcznie spisane dzieła literackie żonie Rogińskiego Ludwice Neumanowej. Prawdopodobnie, że był w niej zakochany, ale los pokierował, że wyszła za mąż za jego przyjaciela. Nieco z tego, Rogiński opublikował we wspomnianym artykule i przytoczymy te wiersze w naszym artykule.

Urodził się w 11 września 1827 roku we wsi Kowalówka pod Niemirowym. W Niemirowie skończył gimnazjum. Jeszcze w dzieciństwie pozostał bez ojca, który popełnił samobójstwo przez trudności materialne. Po gimnazjum wstąpił do wojska i został przedzielony do kawalerii. Pozostały wzmianki, że uczył języka polskiego później w gimnazjum w Niemirowie i Kijowie. Z 1846 po 1851 rok studiował na uniwersytecie w Kijowie. Na pierwszym roku studiów zapoznał się z Tarasem Szewczenką, z którym często spotykał się i dyskutował o wspólnej polsko-ukraińskiej historii. Prawdopodobnie, należał wraz z wielu wybitnymi działaczami kultury ukraińskiej tego czasu do tajnej organizacji Bractwo Cyryla i Metodego.  W Kijowie również pisał wiersze, dzięki czemu zasłynął jako „pieśniarz Podola” i „podolanin”.

Wacław Lasocki, również Sybirak i uczestnik powstania styczniowego zanotował we swoich wspomnieniach, wydanych po śmierci  (Wspomnienia z mojego życia, Kraków 1933-37), czasy, jak studenci w Kijowie śpiewali piosenek studenta Juliana. Obydwa później spędzali czas w syberyjskim Usolu:

„Lutnistą i kronikarzem w pieśni tych smutnych czasów był Juljan Belina-Kędrzycki, podolanin, którego znacznie póżniej, bo w latach 1859-60, gdym skończył kursa, poznałem już jako kandydata na posadę nauczyciela języka polskiego w gimnazjum niemirowskiem. Pieśń jego „Hej koledzy! precz frasunek”, napisana w 1848 r., została wcielona do stałego repertuaru chóralnych pieśni studenckich i zajęła w nim miejsce poczesne. Zazwyczaj po odśpiewaniu tradycyjnej burszowskiej pieśni „Gaudeamus igitur” i wileńskich filaretów występowała ona na zebraniach koleżańskich jako trzecia z kolei. …. Pieśni te i wiersze malują wybornie dążności ówczesnej młodzieży; ostatni zaś anakreontyk uwydatnia różnicę w zapatrywaniach na ówczesne sprawy studentów i szlachty na Rusi”.

Pod czas powstania styczniowego niezwłocznie dołączył się do oddziałów i walczył w oddziale „Sawy”. Skończyło się to, oczywiście, zesłaniem na Syberię.

Tu kontynuował działalność pedagogiczna i uczył dzieci polskich zesłańców literatury, języka i historii. Również pisał wiersze. W zesłaniu mieszkał w miejscowości Ussole pod Irkuckiem w latach 1863-1875. Jak wspominaliśmy, rękopis z wierszami z okresu syberyjskiego, tzw. „ussoliada” pozostał w rodzinie Rogińskiego. Sam Belina-Kędrzycki po powrocie z Syberii zamieszkał na Ukrainie w Odessie. Z 1882 roku i do śmierci tułał się między Petersburgiem a Warszawą. Zmarł w 1889 roku w szpitalu św. Katarzyny w Petersburgu w 1899 roku.

We wspomnieniach zesłańców syberyjskich, szczególnie zamieszkałych w Ussolu pod Irkuckiem. Wzmianki o poecie i krótka analiza twórczości pozostała zawarta w artykule Barbary Pokorskiej o malarze Aleksandrze Sochaczewskim. Zebrawszy różne wspomnienia, opisała fragment z ich syberyjskiego życia:

„Były też i inne powody, bardziej prozaiczne, dla których nie cieszył się sympatią, a nawet określano go jako zarozumialca, niedoważonego artystę czy nawet pyszałka. Julian Belina Kędrzycki, profesor literatury z Kijowa poświęcił Sochaczewskiemu dwa wiersze: „Transfiguracja” i „Markowski z Sochaczewskim”. Podtytuł pierwszego z nich „Dla chybionego Rafaela” już uprzytamnia stosunek niektórych towarzyszy do Sochaczewskiego, a także rzeczywiste pewnie ambicje malarza, których nie umiał czy może nie chciał ukrywać. W drugim wierszu występuje jako Rubens Usola. W wierszu opisane było zajście w klubie założonym przez warszawiaka Markowskiego. Klub nie cieszył się dobrą reputacją, prawdopodobnie bazował nie na herbatce, ale na wyszynku. Sochaczewski stanął przeciwko Markowskiemu w obronie lekarza z Wołynia Oktawiana Jarockiego, zwanego Don Juanem Usolskim i za to, co sugeruje już same przezwisko, skazanego na niepodawanie ręki przez bardziej purytańskich towarzyszy. Sochaczewski otrzymał w walce solidne cięgi , a na dodatek obaj z Markowskim przez sąd koleżeński zostali na pewien czas wykluczeni z towarzystwa.

W tej małej społeczności sąd koleżeński, wybierany przez samych przecież więźniów, rozsądzał rozmaite drobne i poważniejsze sprawy, a jego werdykty, nie bardzo przecież groźne, były boleśnie odczuwane. Na pewien czas bowiem lub na stałe odsuwały osą- dzonych od wsparcia we wspólnocie rodaków. Sochaczewski nie zachował jednak urazy do sędziów, ani nawet do Kędrzyckiego. Wszyscy oni mieli wystąpić później w galerii jego portretów indywidualnych i zbiorowych. Pozostawił też o nich krótkie wzmianki biograficzne w katalogu swej wystawy krakowskiej w 1900 roku. We wszystkich notach uderza ogromna życzliwość autora i podkre- ślenie samych zalet moralnych towarzyszy niedoli usolskiej. Kędrzycki został tam obdarzony mianem „poety, którego liryki zasługują na umieszczenie ich w rzędzie najlepszych dzieł literatury polskiej”. Bniń- skiego scharakteryzował następująco: „Rodem szlachcic, nie znał innego szlachectwa, jak tylko szlachectwo duszy i serca; zawsze był gotów słu- żyć drugim swą wiedzą i środkami, bez względu na wyznanie lub stanowisko społeczne”.

Jan Matkowski, 08.10.15 r.

I
Co tylko myślę, co tylko czuję,
Wręcz prosto z mostu powiadam.
Ani się kiedy tem zafrasuję,
Czy jaki talent posiadam.