8 lutego 2013 roku w Chmielnickim odbyły się obrady okrągłego stołu, poświęcone 150 leciu Powstania Styczniowego (PS) 1863-1864. W spotkaniu wzięła udział 15. osobowa grupa historyków z obwodu chmielnickiego, profesorowie miejscowych uczelni, przedstawiciele obwodowej administracji, duchowieństwo, prezesi organizacji polskich a także goście z Warszawy i Krakowa. Organizatorzy obrad, a to – Chmielnicki Obwodowy Związek Polaków wraz z Obwodową Biblioteką zatytułowali obrady następująco: „Wspólna walka ukraińskiego oraz polskiego narodu przeciwko caratowi”.
W ukraińskich oraz rosyjskich źródłach Powstanie Styczniowe bardzo często jest przedstawiane, jako walka grupki polsko-ukraińskich bandytów przeciwko „progresywnemu” państwowemu rosyjskiemu ustrojowi państwowemu na terenach byłej I Rzeczypospolitej. Ten stereotyp w drugiej połowie XIX wieku został podchwycony przez rosyjską cerkiew prawosławną, która publikowała „Wiadomości eparchijalne”, krytykując i wybielając cara oraz Suworowa, który „nie miał innego wyjścia, gdy pacyfikował warszawskie przedmieście – Pragę”. Organizatorzy okrągłego stołu spróbowali systematyzować te okruchy informacji, które są dostępne w ukraińskich źródłach. Pomogli im w tym uczestnicy spotkania. Uzbierało się ponad 30 dokumentów, artykułów, książek, gazet. Dużo ciekawych rzeczy, związanych z Powstaniem Styczniowym przynieśli kolekcjonerzy i prawosławni księża.
Zaczęło się od odszukania w uniwersyteckich oraz innych akademicznych bibliotekach 4 artykułów, dotyczących „bandytów”, które walczyli z rosyjską armią w 1863 roku. Potem dzięki gazecie „Słowo Polskie”, która od września publikowała dużo materiałów, związanych z ruchem wyzwoleńczym Polaków w zaborze rosyjskim, interes do Powstania na Podolu znacznie wzrósł. To zdecydował wykorzystać Franciszek Miciński, prezes obwodowego Związku Polaków, dołączając do poszukiwań grona ukraińskich specjalistów. W rezultacie utworzyła się cała wystawa z materiałów do PS, którą mogli obejrzeć wszyscy obecni na spotkaniu, poświęconemu wspólnej walce Polaków i Rosjan z rosyjskim okupantem.
Na obradach, trwających ponad 3 godziny, słowo zabierali jak Ukraińcy, tak i Polacy. Na początku zaczytano list od konsula generalnego KG RP w Winnicy Krzysztofa Świderka, w którym polski dyplomata zapewnił, że Polska popiera i będzie popierała podobne zachody, skierowane na badanie i przeanalizowanie wszystkich białych stron we wspólnej polsko-ukraińskiej historii. Kolejne listy z przywitaniami przewodniczącego administracji obwodowej oraz akademika Bażenowa zaczytali Natalia Łopatowska, kierownik sektora religii i mniejszości narodowych oraz pomocnik akademika.
Historyk Borys Kuzyna zaczytał własny referat o wnioskach, które wyciągnęli jak Polacy tak i Ukraińcy po Powstaniu oraz o reformach w rolnictwie, do których był zmuszony carat by zapobieć szerzeniu się fali ruchów wyzwoleńczych po mniejszych miasteczkach Rusi i Podola. Dyrektor Państwowego Historyko-Kulturalnego Ośrodka Oleg Pogorilec zapoznał obecnych z dokumentami, dotyczącymi stacjonującego w Międzybożu dowództwa 4 rosyjskiego okręgu wojskowego, który walczył z powstańcami.
Bardzo imponująco i ze szczególnych znaczeniem dla Polaków, obecnych na sali zabrzmiał tekst Złotej Hramoty – manifestu kierownictwa Powstania do ludu Rusi i Litwy, który przeczytał z gazety „Słowo Polskie” prawosławny duchowny, protoierej Segiusz Pryczyszyn, rodzina tego duchownego od strony babci walczyła w szeregach powstańców styczniowych.
Prezes chmielnickiego obwodowego Związku Polaków Franciszek Miciński opowiedział o niedawnej wizycie połączonej delegacji Polaków z Winniczyzny i Chmielniczyzny w Salisze, na miejscu walki oddziału powstańców Edmunda Różyckiego z trzykrotnie przeważającymi siłami przeciwnika a także opisał cały przebieg powstania, wspominając o najważniejszych wydarzeniach i walkach tego okresu.
Pod koniec burzliwego i bardzo ważnego polsko-ukraińskiego spotkania uchwalono wspólne rekomendacje do wdrążenia w życie podjętych decyzji. Sławomir Soszyński – polski biznesmen z Warszawy już w nieformalnej atmosferze poczęstował uczestników okrągłego stołu polskimi pączkami z okazji Tłustego Czwartku, kierując do nich następujące słowa – Im więcej będzie u was na Ukrainie historycznej prawdy, tym więcej będzie demokracji.
Po rezultatach obrad okrągłego stołu „Wspólna walka ukraińskiego oraz polskiego narodu przeciwko caratowi” w kwietniu-maju zostanie przeprowadzona naukowa konferencja. Część historyków zadeklarowała, że podejmie się napisania prac naukowych na temat Powstania Styczniowego.
Podziękowania należą się zespołowi polskich historyków – Rafałowi Dzięciołowskiemu, Dominiku Szczęsnemu Kostanieckiemu za przygotowanie wspaniałej dwujęzycznej broszury oraz wystawy „Wolni z Wolnymi”, redakcji gazety „Słowo Polskie” oraz portalu WiZyt.NET za nadane materiały a także – obwodowej bibliotece, który udostępnił salę dla przeprowadzenia spotkania.
Franciszek Miciński, Jerzy Wójcicki
