Oleksandr Udowyczenko (po środku) na pozycjach nad Dniestrem
Zgodnie z umową, podpisaną w 22 kwietniu 1920 roku przez stronę polską i ukraińską, Polska uznawała prawa Ukrainy do niepodległości oraz rząd URL na czele z atamanem Petlurą.
Polacy zobowiązali się wyzwolić obszary ukraińskie na zachód od Dniepru i przekazać je stronie ukraińskiej. Z kolei Ukraina zrzekała się ziem położonych na zachód od Zbrucza i Horynia.
Na mocy ustaleń umowy strona polska, przy wsparciu jednostek ukraińskich, rozpoczęła tzw. wyprawę kijowską. I chociaż ostateczny wynik wojny był dla Polski korzystny, to podjęcie rokowań z bolszewikami i wieńczący je traktat ryski z 18 marca 1921 r. były końcem demokratycznego państwa na Ukrainie. Podpis pod traktatem złożyła bowiem delegacja Ukrainy sowieckiej, a nie Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Jeszcze przed podpisaniem umowy i konwencji wojskowej polskie władze wojskowe zgodziły się na utworzenie jednostek ukraińskich z żołnierzy przebywających w obozach internowania w Łańcucie i Dąbiu oraz w rejonie Kamieniec Podolski-Starokonstantynów- Płoskirów. Już 10 stycznia 1920 r. Komenda Główna Wojsk Ukraińskich wyznaczyła na dowódcę mającej się formować w okolicach Kamieńca Podolskiego 4. Brygady Strzelców atamana O. Szapowała. Podstawą formowania stał się 1. kadrowy pułk piechoty, który został przeformowany na samodzielne bataliony nr 10, 11 i 12 oraz baterię artylerii.
W lutym i marcu 1920 r. z działających do tego czasu w powiecie jampolskim i mohylowskim oddziałów partyzanckich tworzyła się Samodzielna Brygada płk. Ołeksandra Udowyczenki. W jej skład weszły: 1. mohylowski pp, samodzielny batalion galicyjski, resztki 4. Brygady Galicyjskiej, doński pułk kawalerii, oddział konny płk. J. Biekego, oddział konny płk. W. Sinagyja, konna sotnia Kozaków Kubańskich sotn. O. Juszkewycza, dywizjon artylerii i kompania saperów.
Obie te jednostki zostały połączone na mocy rozkazu MSWojsk. nr 119 z 20.03.1920 r. w 2. Dywizję Strzelców, której dowództwo objął płk Udowyczenko. 4. BS dowodził teraz płk Pawło Szandruk, a Samodzielną BS przemianowaną na 5. BS płk Burkiwskyj. W skład dywizji weszły również dywizjon artylerii, 2. pułk techniczny ppłk. Charczenki i 2. pułk kawalerii esauła Frołowa, który przeszedł do wojsk ukraińskich z korpusu gen. Bredowa. Sprzęt i uzbrojenie dywizja otrzymała od polskiej 18. DP. Jednocześnie na rozkaz MSWojsk. uruchomiono w Dunajowcach wytwórnię sukna, co pozwoliło do połowy kwietnia jednolicie ubrać 2. DS.
Dywizja po sformowaniu w maju 1920 r. liczyła 358 oficerów i 1039 podoficerów i szeregowych, 315 koni wierzchowych i 164 taborowe, 48 ckm i 10 dział polowych], chociaż „do boju” 400–450 bagnetów i 170–185 szabel oraz dwie pięciodziałowe baterie artylerii. Stan taki wynikał z tego, że gotowych było tylko po jednym batalionie w każdej brygadzie, a dwa kolejne były dopiero w trakcie formowania i szkolenia.
Kolejne ukraińskie jednostki rozpoczęto formować na mocy rozkazu z 8 lutego 1920 r. Były to 6. DS i 6. Zapasowa BS, pozostające pod dowództwem płk. a następnie gen. Marka Bezruczko. Według stanu na 15 maja 1920 r. dywizja 239 oficerów, 2253 podoficerów i szeregowych oraz 9 cywili, z tego „do boju” 135 oficerów i 968 bagnetów oraz 280 szabel, a także 36 ckm i 4 działa.
Słowo Polskie za: Jarosław Gdański, 16 kwietnia 2020 r.
lp
