Fot. Wikipedia
W Jampolskim powiecie, niedaleko Bracławia nad rzeczki Moraszki leży miasteczko liche, którego nazwisko jest historyczne, a którego początki odległej starożytności sięgają.
Wszakże ta baszta zamkowa, ten kościoi świętego Floriana, ten wspaniały, niegdyś bazyIjański monaster, ta synagoga w kształcie zamku zbudowana stylem Maurów z Granady, wszystko to do nowszej epoki, do odrodzenia Szarogroda należy.
Ale w dalekich czasach, kiedy Podole, ledwie od Tatarów wolne, zaczynało otwierać ciemne bory swoje promieniom słonecznym; kiedy topor był narzędziem cywilizacji, w tycli lasach, które nominalnie tylko tworzyły powiaty, jak dziśjeszcze widzieć można w Rosji, w wołogodzkiej guberni i; wtenczas Witold wielki xiązę Litewski darowat ziemię, na której dzisiejszy Szarogrod stoi, słudze swemu panu Wasylowi Karaczewskiemu, pod warunkiem, aby drzewa, na mokrym korzeniu osadę założył
Z łaski bożej, my wielki siaże W itold wiadomo czynim każdemu dobremu, kto kiedy na ten list popatrzy, żeśmy dopuścili założyć wieś kniazia na mokrym korzeniu, w Podolskiej ziemi, w Kamienieckim powiecie, między rzekami Moraszkami do brzegu Moraszki Sulikowskiej, z lasem który aż dotąd, gdzie wpada Moraszka Sulikowska w Morocliwę wielka.Wasylowi Karaczewskiemu, słudze naszemu, a daliśmy jemu ze wszyslkiemi lasami z dąbrowami, z polami, z sianożęciami, z łąkami. Ze wszystkicnii pożytkami, jemu i dzieciom jego, wszystkim jego potomkom, na wieki wieków- tośmy zrobili z panami radami za jego wierne posługi; a dla lepszej wiadomości pieczęć naszę kazaliśmy zawiesić. Pisań list w Potocku roku od narodzenia Chrystusa tysiącznego trzech setnego ośmdziesiątego trzeciego, miesiąca maja piątego dnia.
Leniwo wziął się zapewne nowy właściciel do wytrzebienia lasów, i założenia osady; a może nic zostało mu wolnego czasu, jeżeli nieodstępnie służby rycerskiego Witolda pilnował; bo blizko lat 120 później,około roku 1500, miejsce to jeszcze puste stało; ale liczyło się już w powiecie Braclawskim, i od pierwszego właściciela nazywało się Karaczowa. Zapisał je naprzód niejaki Jakub Panu Mykicie w dziesięciu kopach szerokich, a ten otrzyma! na to potwierdzenie od Alexandra W. K. Litewskiego.
,,Bił nam czołem ziemianin Braciawski Mykita Fomicz, i prosił u nas Siedliszcza w Brajlowskim powiecie nam prawnego, i powiadał „nam że i tą razą to Siedliszcze puste leży i my jemu to Siedliszcze dali ze wszystkim tym, co,do tego Siedliszcza zdawać należy. Niech on to „Siedliszcze trzyma, i nam z niego służy potym „jaki przedtym; ho z tego służba by wala; pisano „na Komorowie, die 29 air gust i, indykta 15.“Kiedy się to puste Siedliszcze zaludniło, kiedy przemieniło poraź drugi nazwisko swoje ze wsiami Popotice, Tasilowce i Mikulince, i w którym czasie przeszło we władanie biskupów kamienieckich, nie wiadomo; ale to pewna, ze 1583 roku, w sobotę po święcie S.Walentego, w grodzie Lwowskim nastąpiła dóbr tych zamiana, między Marcinem Białobrzeskim biskupem Kamienieckim, a Janem Zamojskim Kanclerzem na połowę dóbr Praga pod Warszawą.
Jan Zamojski w nowym majątku zbudował kościół parafialny, pod tytułem świętego Floriana, na pamiątkę Floriana Szarego, protoplasty rodu Zamojskich; od niego też zamek i miasto Szarogrodem nazwał. Za pozwoleniem Kanclerza, Żydzi wymurowali ogromną bożnicę, która, stylem maurytańskim budowana, dziwnie musiała przypaść do smaku Turkom, przez lat 27 panom Szarogroda i całego Podola. Według miejscowego podania, Szarogród przezwanym był od Turków małym Stambułem.
Słowo Polskie za: Podole, Wołyń, Ukraina: obrazy miejsc i czasów, Том 1, Alexander Przeździecki, 1841, 9 grudnia 2020 r.
