Stara Sieniawa leży nad rzeką Ikwą, na Podolu niedaleko Litynia.
To bardzo stara osada, założona jeszcze przez Sieniawskich. Jest dawny przywilej Zygmunta I, w którym król pozwala, ażeby Mikołaj Sieniawski, wojewoda bełzki, hetman wielki koronny, założył in campo, zwanym Sieniawskie pola, blisko rzeki lkwy, w ziemi wówczas latyczowskiej, miasto, z zatrzymaniem nazwy Sieniawa. Przywilej miejski wydany w 1543 roku. Zygmunt I obdarza wówczas mieszkańców Sieniawy prawem magdeburskim.
Potem Zygmunt August dba również o dobrobyt mieszkańców Sieniawy, gdy ta zostaje przez Tatarów spustoszoną. Hetman Mikołaj Sieniawski mieszka wówczas w Sieniawie, jako naczelnik wojsk granicznych. Stąd wyprawy czyni na Multany, osadza na tronie Piotra Lepusznana i odbiera przysięgę wierności królowi polskiemu. Wraca potem do Sieniawy, czuwa stąd nad bezpieczeństwem Rusi, stawia wokół Sieniawy zameczki z wałami i Tatarzyna gnębi.
Gdy Sieniawskiego nie stało, to przyszły na Starą Sieniawę srogie koleje. Chmielnicki tu czyni ruinę, gdyż wpobliżu się znajdują Pilawieckie pola. Miasto zajęte było przez pułki kozackie i tatarskie. Wnet się jednak z pożogi podniosło i stanowiło piękną placówkę kresową. Ostatnia z Sieniawskich wniosła majętność w dom Czartoryskich. Od Czartoryskich idzie Sieniawa do Radziwiłłów, potem do Stadnickich. Ci mają na Podolu swe osiedla, przede wszystkim w Felsztynie, Otrokowie, Howorach, Boguszówce, Starej Sieniawie. Bezcenne zbiory Stadnickich z Felsztyna i Otrokowa przeszły częściowo do Starej Sieniawy.
Pałac sieniawski był wystawiony przez Annę z Zakrzewskich Radziwiłłową. Miał kształty klasyczne i salony stiukowane różowy, niebieski, żółty z gipsaturą mitologiczna na sufitach, roboty włoskiej. Meble mahoniowe kryte brokatem i skórą. Portrety rodzinne Stadnickich i Rzewuskich. Obraz, przedstawiający „Sen artysty” Wodzinowskiego. Obraz z Urszulką Kochanowską. Pamiątki po Emirze Rzewuskim — kindżał zbroczony krwią. Zbroje, buławy XVI wieku, inkrustowane złotem. Posągi marmurowe. Rzeźbiona, recznie kula z bronzu japońskiego, wysoka na 3 melry, świątynia Buddyjska. Zbiory japońskie i chińskie. Serwantki ze starą porcelaną. Indygenaty, odręczne listy królewskie.
W kościele sieniawskim, barokowym, cenny obraz z Matką Boską, roboty włoskiej na skórze.
Budynki przy pałacu wszystkie w tymże klasycznym stylu z kolumnami.
Stary park o strzyżonych alejach schónbrunskich i kamiennych ławach. Oranżeria z roślinami tropikalnymi.
Stary pałac sieniawski gościł w swych murach X. Józefa Poniatowskiego i inne znakomitości dziejowe.
Stara Sieniawa przed okresem bolszewickim należał do hr. Kazimierza Stadnickiego. Do niego też należą folwarki stepowe: Hanczarycha, Perykora i t. d. Również Boguszówka i Nowa Sieniawa.
Legenda oplata Starosieniawskie gniazdo z kurhanami, klechdami. Kurhany i wały snują opowieści o Wernyhorze, o wieszczbach. Rozkopiesz mogiłę, znajdziesz brzeszczot i dziryt ordyńca.
Gdzie była legenda i placówka polska, tam teraz gruzy. W szczątkach pałacu komunistyczna szkoła żydowska. Na mozaikowych posadzkach nierogacizna.
Słowo Polskie na podstawie: Antoni Urbański „Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi”, Warszawa – 1928, 14 listopada 2021 r.
