Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu wydał nowy zbiór dokumentów pt. „Polacy na Ukrainie. Cz.3: Lata 1945-1991. Tom I-II” pod redakcją dr. Stanisława Stępnia.
W tomie, inaugurującym trzecią część edycji źródłowej pt. „Polacy na Ukrainie”, publikujemy dokumenty z lat 1945–1991. Zawarte w nich informacje zdecydowanie jednak przekraczają dolną granicę chronologiczną. Większość dokumentów bowiem, to złożone w celu rehabilitacji akta procesowe dotyczące represji stalinowskich. Tak więc tom ten jest niewątpliwie uzupełnieniem tomów wcześniej wydanych.
Składane od 1953 r. wnioski o rehabilitację dotyczyły wyroków wydanych w czasach stalinowskich, a zwłaszcza w okresie tzw. operacji polskiej. Analogiczna sytuacja odnosi się do listów kierowanych do organów bezpieczeństwa z pytaniami, co się stało z osobami aresztowanymi w latach 1937–1938. Analiza opublikowanych dokumentów potwierdza, że pozasądowe organy represji ZSRS pracowały w iście „stachanowskim” tempie i poprzez wydawanie jak najwięcej wyroków śmierci lub długoletnich łagrów, starały się uzasadnić swoją przydatność totalitarnemu państwu. Procesy rehabilitacyjne udowodniły, że postępowania śledcze prowadzono niedbale i bez prawa do obrony.
Publikowane dokumenty pochodzą głównie z archiwów obwodowych wschodniej Ukrainy oraz archiwów kijowskich.
Drugi tom trzecią część “Polacy na Ukrainie” 1945-1991 mieści teksty informujące m.in. o społeczności polskiej w okresie odwilży chruszczowowskiej w okresie dyktatury Breżniewa, ożywieniu życia religijnego i kulturalnego Polaków w okresie „pierestrojki” i in.
Recenzentami książki wystąpili prof. dr. hab. Włodzimierz Mędrzecki ( Instutut Historii PAN Warszawie) oraz prof. Jewhen Sinkewycz z Czarnomorskiego Państwowego Uniwersytetu im. Petra Mohyły w Mikołajowie. Konsultacji merytoryczne udzielili dr. Frank Grelka ( Uniwersytet Europejski Viadra, Frankfurt n/O), dr . Anna Siciak ( Przemyska Biblioteka Publiczna), dr. Frank Grelka (Uniwersytet Europejski Viadra, Frankfurt n/O), dr. Natalia Rublowa (Kolegium Redakcyjne Wydawnictwa Naukowego “Реабілітовані історією “ w Kijowe.
Praca naukowa „Polacy na Ukrainie Cz.3” została opublikowana w 80. rocznicę tzw. operacji polskiej NKWD na Ukrainie, została poświęcona pamięci ofiar Polaków, Ukraincow oraz przedstawicieli innych narodowości ku przestrodze wspolczesnych I przyszlych pokolen.
Sergij Porowczuk, 27.11.17 r.
