Pierwszych 500 relacji obywateli polskich – ofiar i świadków sowieckiego totalitaryzmu udostępniono na portalu zapisyterroru.pl. Relacje zbierane od 1943 r. wśród żołnierzy Armii Andersa i towarzyszących im cywili są publikowane dzięki współpracy z amerykańskim Instytutem Hoovera.
Bazę zapisyterroru.pl prowadzi Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego. W zamyśle ma być to największy, dostępny w internecie, zbiór świadectw ludności cywilnej okupowanej Europy. Najobszerniejszy zbiór relacji stanowią protokoły przesłuchań świadków – obywateli polskich, którzy po II wojnie składali zeznania przed Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Zamieszczone 17 września relacje o zbrodniach sowieckich pochodzą m.in. od żołnierzy Armii Andersa. Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami powstał w 2016 r. jako instytucja kultury MKiDN.
„To źródła zbierane przez specjalną komisję w Armii Andersa. Mają dużo bardziej swobodny charakter. Ludzie nie musieli liczyć się z cenzurą, ani z ewentualną represją za to, co powiedzieli. Wydaje mi się, że to element budowania tej właściwej narracji w Europie na temat II wojny, dlatego że my nie powinniśmy tylko odwoływać się albo ograniczać do słów oburzenia. Powinniśmy tym, którzy wiedzą o nas mało przedstawiać konkretne dowody i doświadczenia ludzi, którzy przeżyli okupację sowiecką i niemiecką” – podkreśliła na konferencji prasowej wiceminister kultury Magdaleny Gawin.
Dyrektor programowy Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami Wojciech Kozłowski: Te materiały rzeczywiście są wyjątkowe choćby dlatego, że były notowane od 1943 r. Ludzie opowiadali o swoich doświadczeniach począwszy od 1939 r. lub czasami od momentu wywózki. Te relacje dotyczą ofiar, osób, które przeszły przez sowieckie łagry, więzienia i dzielą się swoją opowieścią bardzo na świeżo, co pozwala dobrze pamiętać imiona, nazwiska.
– Karski spotkał się z politykami w Londynie, odwiedził ośrodki polskie w Paryżu i pojechał do gen. Andersa. I chyba wtedy generał zdecydował te materiały, które leżały w jego gestii nam przekazać. Instytut był znany w Polsce, był instytucją prywatną i był odległy, więc nie wchodziły w grę polityczne naciski, że materiały zostaną wydane w ręce komunistów – wyjaśnił kustosz Zbiorów Europejskich w Bibliotece i Archiwum Instytutu Hoovera w Stanford Siekierski.
Materiały przekazano w formie depozytu na 20 lat, potem przeszły na własność Instytutu. “Sporządziliśmy mikrofilmy, ponad milion klatek, 20 lat temu przekazaliśmy je do Archiwów Państwowych. Jednak w formie w jakiej były, słabo uporządkowane, bez indeksów, nie były tak wartościowym materiałem badawczym, jak będą po przetworzeniu przez Ośrodek” – ocenił.
– Wspominamy wspaniałych artystów – Eugeniusza Bodo, Hankę Ordonównę, Henryka Warsa, którzy trafili w machinę sowieckiego terroru i ich biografie zostały złamane, podobnie jak dziesiątków tysięcy ludzi. Będzie koncert Warszawskiej Orkiestry Sentymentalnej, która przypomni kulturę jazzową II RP. Potem zagra zespół Pink Freud. Część materiału specjalnie przygotowano na tę okazję. To przedwojenny jazz w nowoczesnej aranżacji i w pewnym sensie hołd dla ludzi, których zerwane biografie dzisiaj wspominamy – dodał dyrektor programowy Ośrodka.
Słowo Polskie na podstawie informacji PAP, 26.09.17 r.
Materiały prezentowane w bazie świadectw Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego (OBnT), pochodzące ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej (ich oryginały znajdują się w archiwum IPN), są udostępniane zgodnie z ustawą z dnia 18 grudnia 1998 roku o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Dokumenty pochodzące ze zbiorów amerykańskiego Instytutu Hoovera, których cyfrowe kopie na mocy porozumienia zawartego pomiędzy Narodowym Archiwum Cyfrowym (NAC), Archiwum Akt Nowych, Instytutem Hoovera oraz OBnT zostały przekazane przez NAC na rzecz OBnT, są udostępniane zgodnie z ustawą z dnia 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.
W bazie świadectw OBnT udostępniamy relacje obywateli polskich, którzy doświadczyli cierpienia ze strony dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Są to m.in. protokoły przesłuchań świadków, którzy po II wojnie światowej składali zeznania w sprawie zbrodni popełnionych przez Niemców w czasie okupacji ziem polskich w latach 1939–1945. Trafiły one do zbioru Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce i jej następców prawnych. Publikujemy także świadectwa Polaków, którzy opuścili Związek Sowiecki wraz z Armią Andersa. Były one gromadzone od 1943 roku przez Biuro Dokumentów Armii Polskiej na Wschodzie.
Relacje stanowią zapis doświadczeń obywateli polskich – ofiar terroru dwóch totalitaryzmów. Wiele z nich zawiera treści drastyczne i dlatego osoby niepełnoletnie powinny korzystać z nich pod nadzorem dorosłych opiekunów.
Dokumenty udostępnione w bazie świadectw należy interpretować z wykorzystaniem metod i narzędzi badań historycznych. Na treść relacji wpływ miały okoliczności, w których były one składane, oraz rozmaite intencje, którymi kierowali się przesłuchujący i świadkowie. Niekiedy zawodna okazywała się ludzka pamięć. Postępowania, w których składano zeznania, nie zawsze kończyły się wyrokami skazującymi.
lp
