W 2010 roku ukazał się Album Aleksandra Wasilewskiego pt. „Polskie Konsulaty na Wschodzie 1918-1939.
…Z chwilą odzyskania swojej niepodległości Polska nie posiadała ani tradycji, ani doświadczenia w organizacji służby konsularnej, a brak podpisanych konwencji konsularnych zmuszał do powadzenia stosunków konsularnych w oparciu o prawo zwyczajowe.
W szybkim czasie należało zorganizować Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Departament Konsularny oraz ustanowić sieć urzędów konsularnych dla realizacji zewnętrznych funkcji suwerennego państwa…
Stosunki konsularne najpierw z Rosją Radziecką, a następnie ze Związkiem Radzieckim miały priorytetowe znaczenie. Jeszcze jesienią 1918 r. na terytorium byłego Imperium Rosyjskiego, poza ziemiami polskimi przebywało ok. 1,5 mln Polaków: jeńców, uchodźców i przymusowych przesiedleńców, których koniec wojny został niemal w każdym regionie Rosji.
Konsulat RP w Kijowie został ustanowiony na podstawie ustawy skarbowej z dnia 30 czerwca 1925 r. Okręg konsularny obejmował następujące jednostki administracyjne Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad: Białocerkiewski, Berdyczowski, Chersoński, Czerkaski, Czernihowski, Humański, Kamieniecki, Kijowski, Konotopski, Korosteński, Mikołajewski, Mohylowski, Nieżyński, Nowgorodsiewierski, Odeski, Płoskirowski, Pierwomajski, Priłucki, Szepetowski, Tulczyński, Winnicki, Wołyński, Zinowjewski oraz obszar Autonomicznej Mołdawskiej Republiki Rad.
Z dniem 1 sierpnia 1934 r. Konsulat RP w Kijowie został przemianowany na Konsulat Generalny RP. Siedziba urzędu mieściła się przy ul. Zaułek Liebknechta 1.
Pierwszym kierownikiem urzędu był radca ministerialny Zygmunt Mostowski, poprzednio przebywający w latach 1923-1925 na placówce w Moskwie, konsul 1 klasy, który skierowanie do pracy do Kijowa otrzymał w 1925 r. Z dniem 1 maja 1926 r. nominację na kierownika nowopowstałego formalnie Konsulatu RP w Kijowie otrzymał Mieczysław Babiński, radca ministerialny w MSZ, a konsul I klasy w Kijowie. Henryk Jankowski, sekretarz poselstwa I klasy, kierownik
Konsulatu Generalnego RP w Mińsku, został z dniem 1 października 1930 r. następnym kierownikiem Konsulatu RP w Kijowie. Jego następcą został Stanisław Sośnicki, radca ministerialny w MSZ, który w maju 1933 r. został kierownikiem konsulatu RP w Kijowie. Następnie zaś Jan Karszo-Siedlewski, radca ambasady, kierownik Konsulatu Generalnego RP w Charkowie z dniem 1 sierpnia 1934 r. otrzymał nominację na kierownika – tym razem już – Konsulatu Generalnego RP w Kijowie…
Likwidacja placówek konsularnych we wrześniu 1939 r.
Według stanu na dzień pierwszego września 1939 r. Polska na terytorium Związku Radzieckiego posiadała: Wydział Konsularny przy Ambasadzie w Moskwie, Konsulaty Generalne w Mińsku i Kijowie oraz Konsulat w Leningradzie.
W nocy z 16 na 17 września o godziny 2.15 Sekretariat Zastępcy Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych ZSRR Władimira Potiomkina telefonicznie wezwał na godz. 3.00 rano ambasadora Wacława Grzybowskiego do siedziby Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych ZSRR w celu poinformowania o ważnej decyzji podjętej przez władze SZRR. Potiomkin odczytał Grzybowskiemu treść noty szefa radzieckiej dyplomacji Wiaczesława Mołotowa informacją o zakończeniu istnienia Państwa Polskiego oraz zajęcia przez Armię Czerwoną województw wschodnich II Rzeczypospolitej.
Rozmowa zakończyła się o godz. 4.00 ambasador Grzybowski noty nie przyjął, a o jej treści poinformował ministra Józefa Becka. Centrala MSZ w tym czasie przebywała w Kutach i depeszę z Moskwy otrzymała za pośrednictwem Ambasady RP w Bukareszcie. W telegramie wysłanym 17 września do ambasadora Grzybowskiego minister Beck zaakceptował jego podstawę w rozmowie z wiceministrem Potiomkinem i zalecił opuścić Moskwę i udać się do województwa Stanisławskiego…
Publikacja została wydana przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
Walentyna Jusupowa, 9 kwietnia 2022 r.
