W 2015 roku Słowo Polskie już publikowało część materiałów archiwalnych poświęconych losom polskich jeńców wojennych walczących w szeregach wojsk III Rzeszy i więzionych później w specjalnych obozach NKWD w Winnicy i innych podolskich miastach.
Kolejne potwierdzenie faktu utrzymywania Polaków w sowieckich łagrach na Wschodnim Podolu znalazło się na wystawie pt. „Zapomniane ofiary”, którą w styczniu można obejrzeć w Winnicy na Placu Teatralnym. Ta ekspozycja koncentruje uwagę widza przeważnie na niemieckich zbrodniach na Ukrainie w czasie okupacji w latach 1941-1944. Lecz jedna z plansz informuje o funkcjonowaniu na terenie Wschodniego Podola łagru NKWD nr 253, w którym utrzymywano żołnierzy Wermachtu i sojuszniczych armii III Rzeszy. Oprócz Niemców do Winnicy trafili Austriacy, Czesi, Węgrzy, Rumuni, Jugosławi, Francuzi, Belgowie, Włosi i Polacy. Oficerów można było policzyć na palce. W większości byli to szeregowi żołnierze.
Obóz nr 253 miał do 11 oddziałów w różnych miastach Podola i funkcjonował do 22 sierpnia 1948 roku.
W winnickim archiwum obwodowym zachował się wykaz osób polskiego pochodzenia, którzy przez kilka lat pracowali w Winnicy i innych podolskich miastach przy odbudowie kolei, teatru miejskiego, budynku obwodowego komitetu partii i innych gmachów. W tym samym archiwum mieści się wzmianka o pochówku 20 Polaków z łagru nr 253 w Winnicy. W latach 90-ch po ekshumacji ich szczątki zostały przeniesione do Sławuty na międzynarodowy cmentarz wojenny.
Lista kilku osób polskiego pochodzenia, którzy trafili do winnickiego obozu NKWD nr 253:
Kocharczewski Bernard Bonawentura (1887 r.u.)
Bubik Otoo Franciszek (1926 – zmarł w Winnicy 8 lutego 1945 r.)
Czajlewski Johann (1913 – zmarł w Winnicy 15 marca 1945 r.)
Helmut Aloizy
Cyba Stefan Marcin (uciekinier z łagru NKWD w Odessie)
Budelko Józef (uciekinier z łagru NKWD w Hajworonie)
Katszyrowski Albert (do Winnicy trafili z łagru w Czechach przez Tarnopol)
Czy byli to wyłącznie Polacy z Górnego Śląska, którzy dobrowolnie poszli by walczyć w szeregach III Rzeszy, czy byli między nimi także akowcy lub Polacy z kampanii wrześniowej? Żeby o tym się dowiedzieć trzeba zbadać akta każdego z nich. To ciekawe wyzwanie dla badaczy z Polski lub Ukrainy. Jedno z wielu, które pomoże przelać światło na niemieckie i sowieckie zbrodnie na terenie Wschodniej Europy.
Redakcja, 6 stycznia 2021 r.
