Kresowa poezja. Tymon Zaborowski (1779-1828)

Ziemia Podolska kryje wiele tajemnic i pamiątek historycznych. To odnosi się także do twórców – poetów tej ziemi, chociażby do Tymona Zaborowskiego – „Wieszcza Miodoboru”, o którym po upływie prawie dwustu lat już prawie nikt nie pamięta.

Wspomina się go czasem w naukowych opracowaniach. Można go znaleźć w bibliografiach literatury polskiej i przewodnikach biograficznych. Natomiast trudno odnaleźć dziś jego utwory i poematy w Internecie a nawet w bibliotekach, chociaż przed stu laty jego twórczość przyrównywano niekiedy do twórczości Mickiewicza.

Tymon Zaborowski urodził się 18 kwietnia 1779 roku w Liczkowcach na Podolu. Syn zamożnego szlachcica Józefa i matki Julianny z domu hr. Szeptyckiej, kształcił się w Liceum Krzemienieckim. Zginął śmiercią tragiczną w nurtach rzeki Zbrucz 20 lub 28 marca 1828 roku.

Już od 1814 roku pisał okolicznościowe wiersze, będąc członkiem studenckiego Klubu Piśmienniczego w Liceum Krzemienieckim, między innymi wiersz w rocznicę imienin Tadeusza Czackiego po jego śmierci.

Przebywając w latach 1816–1818 w Warszawie, redagował część literacką w czasopiśmie „Ćwiczenia Naukowe” i umieścił w nich rozprawkę pt.: „O zewnętrznej budowie wiersza polskiego” oraz poemat historyczno-satyryczny „Klub piśmienniczy” Przełożył tragedię Woltera“Tankred” (wystawioną w Warszawie w 1817 roku) Wydał siedem pieśni poematu “rycerskiego” o Bolesławie Chrobrym pt.: „Zdobycie Kijowa” oraz dwie pieśni „Aniela” w „Ćwiczeniach Naukowych”.

Zniechęcony warszawską krytyką swoich utworów, wrócił do Liczkowiec. Tam powstały obok drobnych wierszy, przeważnie okolicznościowych: nieukończony poemat: „Bojan” (jego fragment był opublikowany w Ateneum w roku 1883), trzy nie wydane i nie wystawione dramaty („Bohdan Chmielnicki”; „Umwit”; „Tajemnica, czyli Borys i Olilwiana” – powstałe w latach 1822 – 1824) oraz najważniejsze jego dzieło – „Dumy podolskie za czasów panowania tureckiego w tej ziemi” (opublikowane w 2 tomie “Haliczanina” we Lwowie w 1830 roku).

Zaborowski był typowym poetą okresu przejściowego; zaczynał pod wpływem nauczycieli krzemienieckich jako klasyk. Swoje ówczesne credo poetyckie wypowiedział w poemacie: „Parnas we śnie”, opublikowanym w 1818 roku. Następnie przechodzi ewolucję, której sygnały widoczne są – mimo dominacji cech klasycystycznych – w „Zdobyciu Kijowa”. Próbował także przebrzmiałych konwencji w nieudanych dramatach, by w nielicznych lirykach osobistych z lat dwudziestych, m.in. „Wieszcz Miodoboru”, z którego wywodzi się jego poetycki „przydomek”, już wyraźnie zapowiadać romantyzm. Jest to widoczne w „Dumach podolskich” najdojrzalszym dziele Zaborowskiego, fabularnie powiązanym z nasyconymi liryzmem pieśniami. „Dumy” są w rzeczywistości zaszyfrowanym poematem politycznym, w którym walki polsko-tureckie końca XVII wieku służyły wyrażeniu smutku porozbiorowej niewoli i wezwaniu do walki o niepodległość. W całej swej twórczości Zaborowski jest silnie związany z ziemią rodzinną i przedstawionym romantycznie – pejzażem podolskim.

GK

Pieśń o Podolu (fragment Dumy XII)

“Rychlej na wiosnę zieloność odziewa
Silniej od grzmotów potrząsane drzewa;
Jak w ogniu bryła kruszcowego żwiru,
Gorejąc w złoto się zmienia,
Tak nasza ziemia z tego nieszczęść wiru
Wyjdzie nam – ziemią zbawienia.

Wolność w tem życiu jest udziałem nieba,
Aby ją zyskać, wznieść się do niej trzeba;
Potrzeba do niej miłość z mlekiem wyssać,
Jak orzeł z młodu w burzach się kołysać,
Jak on ramieniem wśród bojów zamętu
Przeciwne losy rozstrzygać.
Na widok śmierci patrzeć się bez wstrętu,
Na jej się tchnienie nie wzdrygać”…

Rękopis „Ody do Fortuny” Zaborowskiego