3 maja w Polsce oraz poza jej granicami obchodzone jest wielkie narodowe święto – Dzień Konstytucji 3 Maja. Bez wątpienia, to jest pierwsza nowoczesna działająca oraz narodowa Konstytucja w Europie.
Jednym z twórców drugiej na świecie Konstytucji był wybitny polityk, twórca wielu reform państwowych Hugo Kołłątaj. Hugo Kołłątaj urodził się 1 kwietnia 1750 r. w Dederkałach Wielkich (obecnie obwód tarnopolski, Ukraina), w rodzinie szlacheckiej.
Najpierw jego wychowaniem zajmowała się mama, później uczył się w Pińczowie, dalej studiował na Akademii Krakowskiej, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii. W latach 1770-1774 studiował w Wiedniu, a później w Rzymie, gdzie uzyskał doktorat z prawa i teologii.
Po powrocie do Polski w 1774 r. został kanonikiem krakowskim, w 1775 r. przyjął święcenia kapłańskie i pełnił posługę kapłańską w Pińczowie i Krzyżanowicach Dolnych. Działał w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych oraz Komisji Edukacji Narodowej, był twórcą planu rozbudowy szkół w całym kraju. Brał udział w reformowaniu Akademii Krakowskiej później był członkiem rady uczelni, a także przez pewien czas był jej rektorem.
W 1786 r. powołany na urząd referendarza litewskiego, przeniósł się do Warszawy, gdzie skupił wokół siebie grono zwolenników reform ustrojowych, publicystów, zwane Kuźnicą Kołłątajowską.
Hugo Kołłątaj odegrał bardzo ważną role w napisaniu Konstytucji 3 maja. Przy jej napisaniu „konkurowali” dwa projekty – umiarkowany (królewski) i radykalny (Kołłątajewski). W wyniku został przyjęty kompromisowy wariant Konstytucji, a opracował końcowy wariant Konstytucji bezpośrednio Hugo Kołłątaj.
Faktycznie, Hugo Kołłątaj był pierwszym, kto w Rzeczypospolitej zaczął mówić o równości ludzi (w sensie prawnym) nie zaleźnie od ich społecznego i rasowego pochodzenia. Jego zdaniem, równość ludzi – to naturalne prawo, a wszyscy ludzie, kim by oni nie byli i gdzieby oni nie mieszkali, są „Obywatelami Ziemi”.
Po upadku powstania ścigany przez władze rosyjskie, uciekł z Warszawy i w tym że roku napisał pracę „O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 maja”. W 1794 r. został zatrzymany przez Austriaków pod Przemyślem, i uwięziony do 1802 r. Po zwolnieniu udał się na Wołyń, gdzie współorganizował Liceum Krzemienieckie.
Jak podkreślają historycy, dzięki m.in. i inicjatywie Hugo Kołłątaja, powstało Wyższe Gimnazjum Wołyńskie, które stało bazą materialną i naukową dla Kijowskiego Uniwersytetu św. Włodzimierza, (późniejszego Narodowego Uniwersytetu im. Tarasa Szewczenki).
Hugo Kołłątaj pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych, w których rozprawiał przede wszystkim na tematy naukowe, oświatowe i wychowawcze.
Zmarł w samotności po długiej i ciężkiej chorobie 28 lutego 1812 r. w Warszawie. Został pochowany na warszawskich Powązkach. Za życia był odznaczony Orderem Świętego Stanisława oraz Orderem Orła Białego.
Walentyna Jusupowa, 7 maja 2019 r.
