Fot. Kuryłówka niedaleko Chmielnika. Pałac Iwanowskich. (Teka Podole). Napoleon Orda
Chmielnik, miasto nad rzeką Bohem (a raczej na rzece Boh, gdyż w mieście trzy razy przejeżdżać ją potrzeba).
Jedno z najstarszych miast na Podolu. W 1448 r. w czasie pobytu Kazimierza Jagielończyka w Kamieńcu otrzymało prawo magdeburskie a Zygmunt I je ponowił.
W 1534 r. Jan Tarnowski zamek silnie umocnił i mato wałem opasał. Ponieważ leżało na szlaku tatarskim, często więc było niszczone i często tu staczane były potyczki. Tworzyło to ono oddzielne starostwo chmielnickie a starostami: byli Jazłowiecki, Struś, Ossoliński i inni.
W 1774 r. Stanisław August, otrzymawszy od Rzplitej prawem wieczystym tutejsze starostwo, darował je ks. Józefowi Poniatowskiemu, zostawiając dożywocie S. Ossolińskiemu.
Dochód z miasta wynosił 27915 złp., ze starostwa zaś ogółem 141,583 złp.
W 1795 starostwo chmielnickie, darowane przez cesarzową Katarzynę na dziedzictwo ks. Aleksandrowi Bezborodce, dziś należy do hr. Kuszelewa Bezborodki.
Na pocz. XX wieku miasto źle zabudowane i błotniste, ślady zamku dotąd przetrwały; miało kościół parafialny, oddział pocztowy, 3 cerkwie, synagogę, 1000 dm. Marczyński utrzymywał, że za jego czasów w początkach teraźniejszego stulecia żyli w tej okolicy potomkowie Bohdana Chmielnickiego.
Parafialny kościół katol. św. Trójcy, z muru odnowiony 1728, na miejscu dawnego z r. 1603. Parafia katol. dekanatu lityńskiego: dusz 2070. Filia w Kożuchowie, kaplica w Kuryłówce. W ogrodzie dominialnym Chmielnika rośnie Morus tupra (Atcle-pias stjriaca, aklimatyzowana w Litynie przez dr. Staukiewicza).
Na 3 dzieś. plantacja tytoniu. Około 1820-30 hr. Kuszelew Bezborodko, naówczas posiadacz Chmielnika, zaprowadził tu jedwabnictwo ale później zaniedbane. Powiat chmielnicki w 1530 roku odpowiadał późniejszemu powiatu lityńskiemu.
Słowo Polskie za: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom I, 2 lipca 2020 r.
