9 września 1944 pomiędzy rządem URSR i PKWN (Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego) została podpisana umowa, po której wdrożeniu w życie ponad 800 tys. Polaków i 500 tys. Ukraińców musiało zmienić swoje miejsce zamieszkania.
Etniczne czystki wybranych terenów nadgranicznych Polski i Ukrainy były elementem polityki władz stalinowskich. Oprócz Polaków i Ukraińców deportowano także Krymskich Tatarów oraz ludność, zamieszkującą kraje bałtyckie i Kaukaz.
W związku z tą tragiczną rocznicą Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej opublikował apel do Ukraińców i Polaków, nawołujący do osądzenia tego aktu antyludzkich działań polskich i ukraińskich komunistów będących marionetkami w rękach Stalina:
OŚWIADCZENIE UKRAIŃSKIEGO INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ W 70. ROCZNICĘ ROZPOCZĘCIA DEPORTACJI UKRAIŃCÓW I POLAKÓW
70 lat temu, 9 września 1944 r. został podpisany dokument, który zmienił losy półtorej miliona Ukraińców i Polaków i zmusił ich do opuszczenia na zawsze swoich domów. Z cudzej woli musieli oni rozpoczynać nowe życie. Dokument ten znany jest jako: „Umowa między Rządem Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego o ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski i obywateli polskich z terytorium ZSRR.” Sygnatariuszami dokumentu byli słudzy Stalina, którzy nie byli przedstawicielami ani Ukraińców, ani Polaków. Wręcz przeciwnie – byli elementem totalitarnego, komunistycznego systemu, który dołożył wiele sił i starań, aby dawny polsko-ukraiński konflikt przekształcić we wzajemną rzeź. Komunistom udało się to zrobić – wzajemny konflikt osłabił oba nasze narody i pomógł w umocnieniu na ziemiach ukraińskich i polskich władztwo Kremla.
Oszustwem okazała się ustanowiona w Umowie gwarancja dobrowolności przesiedlenia: z inicjatywy Moskwy do wysiedlenia Ukraińców z ich etnicznych ziem, które stały się częścią powojennej Polski, w 1945 roku, marionetkowy komunistyczny rząd zaangażował odziały wojska. Żołnierze Wojska Polskiego, starając się przyspieszyć deportację, zastraszali, znęcali się nad Ukraińcami, mordowali cywilów.
Ogólnie rzecz biorąc, w ramach realizacji Umowy do lata 1946 roku, z Ukrainy wysiedlono prawie osiemset tysięcy Polaków, z Polski – prawie pół miliona Ukraińców. Ostatnim aktem tej tragedii była zorganizowana przez polski komunistyczny rząd Akcja „Wisła”, gdy około 150 tysięcy Ukraińców było w celu wynarodowienia przymusowo przesiedlonych na tereny północno-zachodniej Polski. Po raz kolejny zbrodnicza akcja miała miejsce za zgodą i wsparciem Kremla.
W ostatnim stuleciu Ukraińcy i Polacy w wyniku wzajemnych walk, zadali sobie ogromne straty. Potępiając zbrodnie popełnione przez obie strony konfliktu polsko-ukraińskiego, podkreślamy, iż oba kraje najbardziej ucierpiały w wyniku działań totalitarnego sytemu. Komunistyczne deportacje, które zapoczątkowała podpisana 70 lat temu umowa, doprowadziły do ostatecznego oczyszczania terenów Zachodniej Ukrainy z ludności polskiej i terenów wschodniej Polski z Ukraińców.
Przesiedlenia było jednym z instrumentów inżynierii społecznej, do której uciekały się sowiecka władze. Wśród ofiar, oprócz Ukraińców i Polaków byli również: Krymscy Tatarzy, narody bałtyckie, narody Kaukazu. Deportacje są ważnym dowodem na zbrodniczą istotę systemu komunistycznego, który nie liczył się z ludzkim życiem. Reżim komunistyczny, tak jak wcześniej nazistowski, powinien być potępiony przez społeczność międzynarodową. I właśnie to Ukraińcy i Polacy, narody które w wyniku działań komunistów ponieśli największe straty oraz stawiali najzacieklejszy opór, powinni zapoczątkować ten proces.
Nie zważając na uogólnienia w postaci „dawny polsko-ukraiński konflikt” czy „Żołnierze Wojska Polskiego znęcali się nad Ukraińcami, mordowali cywilów” – apel uIPN mieści słowa osądu i oskarżenia sowieckiego reżimu totalitarnego w podżeganiu do ukraińsko-polskiej nienawiści w latach 1943-44. Wspólna tragedia według tej instytucji była także świadectwem zaciekłego oporu i ogromnych strat Ukraińców i Polaków.
Redakcja
GK
Odpowiedź redakcji „Słowa Polskiego” na apel uIPN:
Шановний Пане Володимире В’ятрович,
Протягом останнього року відбулось відчутне зближення Українців та Поляків у питанні Волинської Трагедії та примусових депортацій 1944-1946 років. Ваше звернення є виразом бажання продовжити діалог примирення і взаємовибачення за десятки тисяч невинних жертв з обох сторін.
Майбутня співпраця з цього питання повинна бути підкріплена не лише добрими інтенціями, а також документальними даними, що повинні поставити усі крапки над “і” щодо кількості замордованих Поляків, так само, як і в актах помсти — Українців.
У Ваших силах є розпочати цей процес діалогу, позитивний розвиток якого буде дуже неприємний для нашого східного сусіда, Росії — спадкоємця найгірших традицій Радянського Союзу. Росія лише чекає на черговий виток польсько-українського конфлікту навколо Волинської Різні, який лише нас послаблює, а не зміцнює.
Мешкаючи на Україні ми, місцеві Поляки, неодноразово маємо можливість читати, чути і бачити свідчення очевидців цих страшних подій від наших бабусь та дідусів а також сотень тисяч депортованих до Нижньої Сілезії та інших регіонів Польщі. Так само і Ви теж напевно чули про подібні оповідання з української сторони. Доки будемо говорити про один одного у третій особі, доти не зможемо зрозуміти суть цієї страшної трагедії, міру якої для кожного народу має визначити детальний і холодний аналіз фактів, документів і оповідань свідків, який можна буде опубліковати у спільному підсумковому резюме,
Odpowiedź ukraińskiego IPN na list redakcji „Słowa Polskiego”:
Шановний Юрію Романовичу!
Щиро вдячний Вам за Ваш відгук на звернення Українського інституту національної пам’яті з нагоди 70-х роковин початку депортацій українців та поляків.
Упевнений, що спільними зусиллями нам вдасться позбутися наслідків викривленого трактування тоталітарного минулого, дослідити та засудити усі злочини, вчинені цим режимом.
Сподіваюсь на плідну подальшу співпрацю.
З повагою,
Володимир В’ятрович,
Український інститут національної пам’яті
