W 80. rocznicę tej zbrodni, zainicjowanej przez bolszewicką Rosję, polski Instytut Pamięci Narodowej upamiętnia jej ofiary.
11 sierpnia 1937 r. szef NKWD Nikołaj Jeżow rozkazał przeprowadzenie tzw. operacji polskiej – masowych represji wobec Polaków w ZSRS. W wyniku „operacji polskiej” NKWD, która rozpoczęła się z wydania przez ówczesnego kierownika NKWD Nikołaja Jeżowa, zginęło co najmniej 111 tys. Polaków; szacunkowe dane sięgają nawet 200 tys.
Mimo tak wysokiego bilansu ofiar zbrodnia ta pozostaje zapomniana i dlatego badanie oraz popularyzowanie wiedzy na jej temat to jedno z głównych zadań Instytutu.
10 sierpnia Instytut Pamięci Narodowej organizuje konferencję prasową, na której przedstawione zostaną działania upamiętniające ofiary zbrodni. Wezmą w niej udział dr Jarosław Szarek – prezes IPN, dr Łukasz Adamski – zastępca dyrektora Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, Andrzej Pozorski – dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz zastępca prokuratora generalnego, Jan Ruman – redaktor naczelny „Biuletynu IPN”, dr Maciej Wyrwa z Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia oraz Sergiusz Kazimierczuk z Biura Edukacji Narodowej IPN.
11 sierpnia o 14.00, prezes IPN weźmie udział w uroczystości pod pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie, przy ul. Muranowskiej w Warszawie. Tego samego dnia o 18.00 w stołecznym Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” odbędzie się premiera albumu pt. „Zginęli, bo byli Polakami. Koszmar >>operacji polskiej<< NKWD 1937–38”, połączona z debatą historyczną z udziałem szefa Instytutu oraz prof. Nikołaja Iwanowa, autora publikacji, rosyjskiego historyka od lat badającego sowieckie ludobójstwo na Polakach sprzed 80 lat.
Wśród inicjatyw IPN jest też publikacja dodatku specjalnego pt. „(Anty)polska operacja NKWD” do tygodnika „Do Rzeczy” (7 sierpnia 2017), uwzględniającego m.in. najnowszy stan śledztwa IPN w sprawie sowieckich represji na Polakach w latach 1937–1938.
Tematowi „operacji polskiej” poświęcony jest najnowszy numer „Biuletynu IPN” (7-8/2017). W publikacji można przeczytać m.in. o tym, że zanim doszło do ludobójstwa na mniejszościach narodowych oraz wrogach klasowych (tzw. operacja kułacka) niektórych bezskutecznie próbowano wychować w duchu sowieckim. W „Biuletynie IPN” jest mowa m.in. o eksperymencie z powołaniem tzw. Marchlewszczyzny, Polskiego Rejonu Narodowego im. Juliana Marchlewskiego na Ukrainie, który miał być kuźnią nowych kadr przyszłej komunistycznej Polski.
W numerze można też przeczytać o zbrodni sowieckiej w Winnicy na Ukrainie, która została – podobnie jak zbrodnia katyńska – odkryta w 1943 r. i nagłośniona przez Niemców. Z kolei o nierozliczonych zbrodniach niemieckich mówi autor książki Sprawa Reinefartha. Borys Sokołow, jeden z zagranicznych autorów numeru (USA, Ukraina, Rosja), specjalizujący się w demaskowaniu nadużyć postsowieckiej polityki historycznej, pisze o przyczynach i skali śmiertelności wśród sowieckich jeńców wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku. Do „Biuletynu IPN” dołączono płytę DVD z filmami: Liliany Komorowskiej i Diany Skaya „Ojcu” i Grzegorza Górnego „Marchlewszczyzna”.
IPN wydał też okolicznościową broszurę „Operacja antypolska NKWD 1937–1938”. Zamieszczono w niej archiwalne fotografie oraz teksty znawców problematyki zbrodni NKWD – prof. Nikołaja Iwanowa, dr. Tomasza Sommera, a także rozmowę z Nikitą Pietrowem, wiceprzewodniczącym rosyjskiego Stowarzyszenia „Memoriał”. „Nie mają nawet grobów, a jedynym śladem po nich są coraz szerzej odkrywane dokumenty, w beznamiętny sposób odnotowujące wyroki, które zapadały w kilka minut: »rozstrzelać, osobisty majątek skonfiskować«. Instytut Pamięci Narodowej uczyni wszystko, aby te ofiary znalazły swoje miejsce na polskiej Golgocie XX w.” – napisał prezes IPN we wstępie do publikacji.
Do tej pory nakładem wydawnictwa Instytutu ukazały się także dwie edycje źródeł poświęconych pomordowanym Polakom: z archiwów ukraińskich pt. „Wielki Terror: operacja polska 1937–1938” oraz gruzińskich – „Wielki Terror w sowieckiej Gruzji 1937–1938. Represje wobec Polaków”.
W 80. rocznicę rozpoczęcia eksterminacji Polaków w ZSRS uruchomiony zostanie nowy portal internetowy IPN, przygotowany we współpracy z Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia – www.operacja-polska.pl.
Instytut przygotował również wystawę „Ofiary zbrodni. Operacja antypolska NKWD 1937–1938”, na której ukazano sylwetki ofiar sowieckich represji. Do tej pory zaprezentowano ją m.in. w holu Sejmu RP – przy okazji odbywającej się tam 29 czerwca 2017 r. międzynarodowej konferencji pt. „Operacja antypolska NKWD 1937–1938. Zapomniane ludobójstwo”. „Bolszewizm od pierwszego dnia swojego istnienia – a w tym roku 100-lecie zainstalowania władzy bolszewickiej – rozpoczął walkę z narodami. Naród polski był od samego początku zwalczany. Wszystko, co polskie, a więc umiłowanie wolności, przywiązanie do cywilizacji łacińskiej i Kościoła, było sprzeczne z bolszewizmem. Bolszewizm wydał wyrok śmierci na te wartości, tym samym Polacy musieli zginąć. Jeżeli chciano zbudować nowy świat, to musiał on być zbudowany na gruzach polskości. Tu jest geneza ludobójstwa z 1937 roku” – mówił szef IPN, otwierając wystawę w sejmowym holu.
10 sierpnia, o 12.00, ekspozycja o prześladowaniach Polaków w Związku Sowieckim, zatytułowana „Operacja (anty)polska NKWD”, zostanie zaprezentowana w Głównym Urzędzie Poczty Polskiej w Warszawie, przy ul. Świętokrzyskiej.
W planach IPN jest również m.in. wydanie teki edukacyjnej na temat „operacji polskiej” NKWD. Materiały te trafią do polskich szkół.
W styczniu 2017 r. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie wszczęła śledztwo w sprawie zbrodni komunistycznych, wyczerpujących znamiona zbrodni przeciwko ludzkości, polegających na zabójstwach 111 091 osób oraz pozbawieniu wolności, połączonym ze szczególnym udręczeniem, 28 744 osób narodowości polskiej, zamieszkałych na terenie ZSRS, dokonanych od 15 sierpnia 1937 r. do 15 listopada 1938 r. przez funkcjonariuszy NKWD.
Słowo Polskie na podstawie informacji IPN, 10.09.17 r.
