Badania terenowe murów barskiej twierdzy odbyły się w czerwcu 2020 roku. Pod koniec pierwszej dekady października Stowarzyszenie Archeologów Ukrainy opublikowało sprawozdanie z badań w sieci Facebook.
Aby zbadać nieznane szczegóły historii budowy zamku, zespół archeologów założył wokół niego cztery szurfy. Otwory od strony rzeki Rów i południowej strony zabytku ujawniły, że mury zamku miały stopniową strukturę na głębokości 1,5 – 1,7 m. Stopnie u podstawy ściany pełniły funkcję ślepego obszaru i hydroizolacji, murowane były na zaprawie z dodawaniem dużej ilości gliny. One trochę różnią się tym od nadziemnej części murów zamku, które układano na białej zaprawie wapiennej.
W dwóch innych szurfach po wschodniej stronie twierdzy barskiej wykopaliska osiągnęły głębokości 5,5 m. Tu górne warstwy składały się z mieszanych gleb i materiałów z połowy XIX i XX wieku – tzw. zasypu śmieciowego. Pod nim znajdowała się warstwa gruzu budowlanego – mieszanka pokruszonego piaskowca, połamanej cegły i lekkiej zaprawy piaskowo-wapiennej. Znajdowały się w nim materiały z połowy XVII wieku. Naukowcy interpretują tę warstwę jako horyzont powstały w wyniku budowy twierdzy. Lecz warstwy kulturowej z XVIII – pierwszej połowy XIX wieku tu brakuje: w tym czasie fosa forteczna od strony miasta była starannie oczyszczana. Przetworzenie fosy w śmietnik miejski rozpoczęło się później, od połowy XIX wieku.
Wzdłuż szurfu od południowej strony twierdzy archeolodzy prześledzili przekop pod fundamentem i wykopem filarowym. Jama służyła do mocowania podpory rusztowań. To odkrycie pomaga lepiej zrozumieć technologię budowy takich fortec, a jej wartość naukowa jest wyjątkowa, ponieważ ustalić takie elementy konstrukcji fortyfikacyjnej można bardzo rzadko.
Do najciekawszych odkryć należą fragment kulelejki w postaci kleszczy, ołowiana kula, szklany rdzeń, fragment szklanej butelki z ołowianym gardłem, fragmenty kafli i naczyń ceramicznych. Są to obiekty z połowy – drugiej połowy XVII wieku – okresu budowy i aktywnego wykorzystania twierdzy.
Badanie pomnika i dalsze opracowywanie materiałów jest prowadzone przez zespół pracowników Ochrony Archeologicznej Ukrainy i Państwowego Rezerwatu historyczno-kulturowego „Mieżybórz” pod kierunkiem Pawła Nieczytajła, przewodniczącego chmielnickiego oddziału SAU. Do wykopalisk archeologicznych w tym sezonie aktywnie przyłączył się mer miasta Artur Cyciurski, przewodniczący Fundacji Charytatywnej „Zamek Barski. Odrodzenie” Igor Łoziński i liczni wolontariusze, mieszkańcy miasta Bar.
Lidia Baranowska za: Igor Łoziński, Facebook, 15 października 2020 r.
