W dniach 20-24 sierpnia br. członkowie Studenckiego Klubu Polskiego wyruszyli w ciekawą i poznawczą podróż – „Polskimi pałacami i zamkami w obwodzie winnickim”. W ciągu pięciu dni zobaczyliśmy wiele ciekawych i ważnych historycznie obiektów – polskich pałaców, zamków, kościołów, klasztorów.
Pierwszym miejscem, gdzie zajechaliśmy po drodze – to dwór i pałac Berżyńskich-Tereszczenków w Andruszówce (pierwsza połowa XIX w.). Bardzo miło tu nas przyjęła Pani Alla Makarewicz, która pokazywała i opowiadała nam historię tych terenów.
Następnie pojechaliśmy do Gorodkówki, aby zobaczyć niezwykły kościół – Kościół św. Klary, wybudowany w 1913 roku. Jesteśmy niezmiernie wdzięczni Panu Janowi za przybliżenie nam historii tej Świątyni.
Dalej pojechaliśmy do Pałacu Sobańskich w Spyczyńcach (XVIII w.). Do niedawna tu znajdowała się szkoła, obecnie budynek nie funkcjonuje.
Pałac Tyszkiewiczów w Andruszówce (koniec XVIII w.) prawdopodobniej należał do rodziny Jakubowskich. Poprzednim właścicielem był Andrzej Stanisław Młodziejowski (1716-1780), biskup poznański i kanclerz koronny Polski (1772-1774). Budynek jest w stanie awaryjnym.
W dobrym stanie jest pałac Żabotinych we wsi Mała Rostiwka. Niewiele możemy znaleźć informacji o nim. Wiadomo, że pałac został zbudowany w 1901 roku przez generała Żabotina. Obecnie pałac jest prywatną własnością Krisznów.
Kościół św. Stanisława w Oratowie, jest starym kościołem. W tym kościele w 1854 roku (04.05.1854) pobrali się rodzice znanego pisarza Josepha Conrada Korzeniowskiego. Dziękujęmy z całego serca dla ks. Sergija za otwartość i historię kościoła.
W drugim dniu pojechaliśmy do wsi Obodówka, aby zobaczyć Pałac Sobańskich. To architektoniczne arcydzieło budowało się prawie 100 lat. Na terenie parku znajdował się basen z fontanną, wiele pomników i sklepików. Obecnie pałac jest w ruinie.
Pałac hrabiów Czarnomskich we wsi Czornomin – to piękny pałac, który wybudowano w latach 1810-1820 przez Mykoła Charnomskiego. Budynek jest bardzo podobny do Białego Domu w Waszyngtonie. Obecnie w pałacu mieści się szkoła średnia.
Pałac Potockich w Tulczynie imponuje rozmachem. Zabytek architektury w stylu klasycyzmu z drugiej połowy XVIII wieku. Budowę pałacu rozpoczęto w 1782 roku na polecenie rodziny Potockich. Znajduje się tu szkoła kultury. Obecnie prowadzone są prace restauracyjne.
Pałac księżniczki Scherbatowej w Niemirowie, wybudowano dla hetmana koronnego Józefa Potockiego prawdopodobnie na początku XIX wieku.
Ostatnim punktem drugiego dnia był pałac we wsi Woronowica. Ten pałac wybudowano w stylu wczesnego klasycyzmu w latach 1771-1777 na miejscu dawnego majątku przy wsparciu Franciszka Ksawerego Grocholskiego. Zachował się w dobrym stanie. Teraz tu jest szkoła i muzeum.
W trzecim dniu, z rana wyruszyliśmy do wsi Selyszcze. Odwiedziliśmy Czerlenkiwski zamek – kamienny zamek wybudowano w połowie XVII wieku. Dziś zostali tylko ruiny, częściowo odnowione.
W Tywrowie odwiedziliśmy Pałac Jaroszyńskich i kościół Dominikanów. Pod koniec XVIII wieku Zachary Jaroszyński buduje pałac, który stoi do dziś. Obecnie tu działa liceum-internat.
Kościół Dominikanów, kościół Michała Archanioła, został zbudowany w 1760 roku. To jeden z najstarszych budynków w obwodzie Winnickim. Klasztor zaczął podupadać, gdy Tiwriw przeszedł do Imperium Rosyjskiego.
Kolejna strona historii związana jest z powstaniem polskim w latach 1830-1831. Ponieważ powstańcy ukrywali się w klasztorze, klasztor został zamknięty; jednak kościół nadal funkcjonował. Od lat 20. do 1991 r. Kościół został zamknięty przez władze sowieckie.
Zwiedzając kościół w Tywrowie byliśmy na tyle zaskoczeni – nie oczekiwaliśmy, że w kościele, który jest na etapie renowacji, znajduje się nowoczesne Muzeum – Memoriału męczenników XX wieku w Ukrainie. W 2018 roku w Tywrowie odbyło się uroczyste poświęcenie i otwarcie Memoriału męczenników XX wieku. Memoriał, który ma ponad 400 m2 składa się z 14 sal, którzy jednocześnie są 14 stacjami Drogi Krzyżowej, drogi Jezusa z ludzi którzy byli prześladowani za wiarę w Ukrainie. Dziękujemy bardzo o. Witalijowi, który tak ciepło nas przyjął i z wielkim zainteresowaniem opowiadam nam historię tej miejscowości.
Pałac Urbańskich (rodzina Potockich) znajdował się we wsi Peczera (początek XIX w.). Zgodnie z planem nowego właściciela pałac w całości skopiowano z pałacu Stanisława Potockiego w Tulczynie, tylko mniejszy. W latach czterdziestych XIX w. majątek wykupił Konstanty Potocki. Pałac został rozebrany przez bolszewików w latach dwudziestych XX wieku. Kościół-mauzoleum zachowało się w dobrym stanie. Krypta Konstantina i Janiny Potockich została zbudowana w 1904 roku – obecnie wykorzystywana jako kaplica.
Pałac Orłowskich w Sewerynówce, powstał w pierwszej połowie XIX w. Teraz trwa tu rekonstrukcja. Pałac Witosławskich w Czerniatynie wybudowano w XVII w. Zachował się w bardzo dobrym stanie, obecnie tu znajduje się agrotechniczny koledż.
W dniu czwartym naszego wyjazdy, przez cały dzień byliśmy w Winnicy, gdzie oglądaliśmy architekturę miasta, znane miejsca. Pod tablicą upamiętniającą spotkanie marszałka Józefa Piłsudskiego z atamanem Symonem Petlurą, złożyliśmy kwiaty. Zwiedziliśmy także kościół Matki Bożej Anielskiej, gdzie mieliśmy piękną wycieczkę kościołem oraz Klasztorem franciszkanów-kapucynów, który wybudowano w 1745-1760 latach.
W ostatni dzień naszego wyjazdu, zajechaliśmy do wsi Stara Pryluka, gdzie znajduje się Pałac Meringa. Pierwsze wspomnienie o pałacu jest z końca XVIII wieku, kiedy ówczesny właściciel Aleksander Maciej zbudował rezydencję. Wkrótce jednak pałac przeszedł do Czesława Zdziechowskiego, który go odbudowywał. Ostatnim właściciel pałacu był Siergiej Mering. Do niedawna tu znajdowała się szkoła-internat, dziś budynek nie jest już
używany.
Kolejny przystanek we wsi Iwanów (Janowie), gdzie znajduje się kilka zabytków architektury. Pierwszy zabytek, który zobaczyliśmy – wielki, jednak nie działający kościół Marii Panny i klasztor Bernardynów. W 1780 roku w Iwanowie założono klasztor bernardynów, do którego należał kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Nabożeństwa odbyła się w kościele przez prawie 140 lat, ale z nadejściem władzy radzieckiej wszystko się zmieniło. W 1935 r. w kościele znajdował się sierociniec dla dzieci z upośledzeniem umysłowym. Później był klub, dalej szkoła sportowa. Według słów miejscowych znajdowało się tu też więzienie.
Kolejny zabytek, to był Zamek-Pałac hrabiów Chołonewskich. W pałacu znajdowała się duża biblioteka, rozmieszczona w kilku salach, licząca 10 000 tomów. Zamek-Pałac jest w dobrym stanie, gdzie pracuje bardzo przyjazny zespół. Obecnie jest tu szkoła-internat.
W Chmielniku odwiedziliśmy Pałac hrabiego Ksido, który powstał w latach 1914-1915. Jest to eklektyczne połączenie stylów z różnych epok. Patrząc na pałac z różnych stron, to trudno uwierzyć, że to jest ten sam budynek.
Niepodziewanie, spotkaliśmy tu, żytomierzanina, Narodowego rzeźbiarza Ukrainy, Wasyla Feszczenkę, który również postanowił zwiedzić te historyczne miejsce – mieliśmy bardzo ciekawą, ciepłą i poznawczą rozmowę.
Kolejnym i ostatnim zabytkiem naszego wyjazdu był Kościół Trójcy Przenajświętszej. Drewniany kościół w tym parafia, istnieje od 1603 roku, ale zostały zniszczone przez Turków. W 1728 roku kościół odbudowano w stylu baroku toskańskiego i ponownie poświęcono. W tym kościele został ochrzczony Ignacy Jan Paderewski, o czym świadczy umieszczona tu tablica.
Z całego serca dziękuję uczestnikom naszego wyjazdu za chęć poznania wspólnej historii Polski i Ukrainy, za wytrwałość i miłe towarzystwo. Bardzo się cieszę, że i tym razem, uczestnicy wyjazdu doceniają możliwość poznać wiele ciekawych faktów i legend historycznych związanych z historią Polski i Ukrainy. Dziękuję Bogu za ludzi, których poznaliśmy na naszej drodze wyjazdu, którzy donosili do nas, często, nieznaną historię tych miejsc.
Mieszkańcy tych miejscowości, gzie byliśmy, bardzo dziwili się, że są młode ludzie, którzy interesują się historią, nie „boją się” ukraińskich dróg i podróżują. Dziękuję prezesowi Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” Panu Mikołajowi Falkowskiemu za wsparcie naszej inicjatywy.
Projekt został objęty wsparciem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach wsparcia Polonii i Polaków za granicą. Wyjazd pt. „Polskie zamki i pałace w obwodzie winnickim” realizowany przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie”.
Walentyna Jusupowa, Studencki Klub Polski w Żytomierzu, 28 sierpnia 2020 r.
