Francuskie zwycięstwa, które odnosiła armia Napoleona nie dawały pełnej satysfakcji, o jakiej marzyli polscy legioniści. Polskie oddziały we francuskiej armii w roku 1800 rozrosły się do 10 tysięcy żołnierzy, jednak straciły polityczne znaczenie. Napoleon wobec tego wysłał je do podległych sobie państewek – Republiki Włoskiej oraz Królestwa Etrurii, czym zlikwidował ich odrębność oraz charakter narodowy. Wśród legionistów wybuchły wówczas protesty, jakie się ujawniły w postaci niesubordynacji oraz dezercji żołnierzy.
Liczni oficerowie, w tym również gen. Kniaziewicz, podali się do dymisji. Sam Gen. Dąbrowski nawet myślał o tym by zerwać kontakty z Francją i przerzucić polskie siły na Bałkany. Francuskie władze zdawały sobie jednak sprawę z panujących nastrojów rozgoryczenia pośród polskich legionistów, dlatego zadecydowały o rozproszeniu niewygodnych wówczas sojuszników po całym świecie. Dlatego więc Legiony Polskie zostały przeorganizowane w 3 półbrygady, które liczyły po 3,7 tys. osób. Dwie spośród nich wcielono bezpośrednio do francuskiego wojska a następnie wysłano na wyspę Santo Domingo. Tam miały one dopomóc Francuzom w opanowaniu sytuacji. Jednak ta wojna okazała się zupełną katastrofą dla przybyłych Europejczyków. Wykańczał ich klimat podzwrotnikowy oraz żółta febra, jak również zasadzki powstańców.
W roku 1803 Francuzi skapitulowali. Spośród około 6 tysięcy wysłanych na wspomnianą wyspę Polaków znaczna większość zginęła. Na terenie wyspy kilkuset ocalałych osiedliło się na stałe, zaś do kraju powróciło zaledwie 300.
Legionowa epopeja postawiła na pierwszym planie sprawę drogi ku niepodległości. Chociaż nadzieja na uzyskanie pomocy z zewnątrz zachwiała się nieco, w Polsce nadal wierzono w możliwość odzyskania niepodległości przez Bonapartego. Przecież był on główną nadzieją na dokonanie zmiany międzynarodowej konfiguracji, która doprowadziła do rozbiorów Polski.
Sukcesy Francji podczas wojny z trzecią koalicją wzbudziły na polskich ziemiach wielkie nadzieje, gdyż Napoleon po kolei pokonał armie wszystkich trzech naszych zaborców. W listopadzie roku 1806 cesarz Bonaparte wezwał gen. Dąbrowskiego i Wybickiego do Berlina. Pomimo, że nie udzielił im odpowiednio jasnych gwarancji na odzyskanie niepodległości Polski, oni ogłosili odezwę do wszystkich Polaków, w jakiej nawoływali do powstania przeciwko Prusakom oraz wywalczenia u boku Francji wolności. Zupełnie inne stanowisko przyjął Tadeusz Kościuszko. Pomimo nalegań ze strony Napoleona, aby wystąpił on z podobnym apelem, Kościuszko zażądał od Francji powrotu Polski w przedrozbiorowych granicach a także ustanowienia konstytucyjnych rządów oraz uwłaszczenia chłopów. Najwyraźniej Kościuszko nie mógł uwierzyć w dobre intencje cesarza, dlatego też nie brał udziału podczas tworzenia częściowo niepodległego polskiego państwa.
Kiedy francuskie oddziały wkraczały do Poznania, entuzjastycznie były witane przez mieszczan oraz szlachtę. Z końcem listopada roku 1806 francuskie wojska wkroczyły do Warszawy. Gdyż Napoleon nie dał rady zawrzeć z Prusami oraz Rosją pokoju, a wojenne działania z daleka od francuskich granic wymagały zorganizowania odpowiedniego zaplecza, cesarz podjął decyzję o utworzeniu tymczasowych polskich władz. W Warszawie powołano dożycia Komisję Rządzącą, która się składała z 7 osób pod kierunkiem Stanisława Małachowskiego marszałka Sejmu Wielkiego. Ministrem wojny mianowano księcia Poniatowskiego, zaś organizacją polskiej armii zajął się sam gen. Dąbrowski. Komisja ta sprawować miała władzę tymczasową na polskich ziemiach, ale pod francuską kontrolą.
Funkcjonowanie Księstwa Warszawskiego przede wszystkim zależało od odpowiedniej równowagi pomiędzy Francją oraz Rosją. Ponieważ carska Rosja za wszelką cenę starała się nie doprowadzić do zjednoczenia polsko-litewskich ziem, Napoleon również unikał wyraźnego sformułowania swych celów w polskiej sprawie. Na polityczną atmosferę Księstwa Warszawskiego złożyły się nadzieje pokładane w stopniowym odzyskiwaniu niepodległości oraz przyspieszeniu społecznych reform. Jednak Księstwo Warszawskie tylko stanowiło element kluczowy w grze pomiędzy Francją i Rosją. Według rosyjskiego dwustronnego projektu porozumienia Paryż zrzec się miał zjednoczeniowych planów polsko-litewskich ziem. Napoleon jednak zwlekał z podpisaniem tej umowy. Równocześnie car Aleksander zamierzał sobie pozyskać zwolenników na terenie Księstwa, obiecując dokonania zjednoczenia pod swym berłem ziem Księstwa Warszawskiego, Litwy oraz części Galicji. Plan ów nie zyskał jednak w Księstwie wielu zwolenników. Szlachta z Litwy, szczególnie zaś z Księstwa Warszawskiego, swoją całą nadzieję miała pokładać we Francji.
Przygotowując się do następnych wojennych zmagań obydwie strony zabiegały o przychylność u Polaków, jednak nie podejmując wyraźnych zobowiązań. Bonaparte dopiero w czerwcu roku 1812 po uderzeniu na Rosję ogłosił, iż rozpoczyna „drugą (po roku 1807) polską wojnę”. W Warszawie doprowadzono do zawiązania Konfederacji Generalnej, która dnia 28 VI roku 1812 ogłosiła przywrócenie Królestwa Polskiego. Równocześnie, niezależnie od Warszawy, powstała w Wilnie Komisja Rządu Tymczasowego. Jej celem miała być organizacja administracji a także pobór rekrutów. Polskie wojska (około 100 tysięcy żołnierzy), w znacznej mierze złożone z chłopów, były największymi siłami sojuszniczymi Francji podczas wojny z Rosją. Polskie wojska przeszły wszelkie okropności załamania się francuskiej akcji oraz odwrotu spod Moskwy. Również osłaniały cofające się francuskie oddziały oraz samego Napoleona w trakcie dramatycznej wręcz przeprawy przez rzekę Berezynę. Polskie straty w zabitych, rannych oraz wziętych do niewoli osiągnęły 70% stanów pierwotnych.
Razem z klęską napoleońskiej armii nastąpiła całkowita katastrofa Księstwa Warszawskiego. Militarny upadek Francji a także armii Księstwa przesądził o dalszych losach tego państwa. Całkowite fiasko poniosła podjęta próba ponownego odzyskania niepodległości, tym samym stawiająca pod dużym znakiem zapytania dalszą skuteczność wsparcia zewnętrznego sprawy polskiej. Ale okres pięcioletniego istnienia Księstwa Warszawskiego wprowadził ze sobą zniesienie osobistego poddaństwa chłopów, jak również pewną modernizację społecznych stosunków, oraz ukształtowanie się całkiem nowego pokolenia obywateli świadomych narodowych celów. Pomimo upadku po roku 1815 Księstwa nie było już powrotu do istniejącej sytuacji przed jego powstaniem.
Bardzo trudno pokusić się o jednoznaczny bilans napoleońskiej epoki związanej z polskim państwem. Niewątpliwym jest, że nigdy do tej pory tak wiele się nie zmieniło w Europie oraz na świecie w tak bardzo krótkim okresie. Rządy I konsula, później cesarza Francuzów zostały utworzone na fundamencie odpowiednich zdobyczy francuskiej rewolucji. Napoleon z zasad tejże rewolucji uczynił siłę napędową mocarstwowości Francji. Główną podstawą wewnętrznych zmian w państwach stał się wydany Kodeks Napoleona, funkcjonujący nawet po dzień dzisiejszy.
Kodeks Napoleona stanowił podstawę prawnych systemów wszystkich rządzonych demokratycznie państw. Przez dobrych kilka lat Napoleon Bonaparte w Polsce oraz całej Europie cieszył się ogromną popularnością a także podziwem. Powstawać nawet zaczęła legenda Napoleona, jaka stała się zapowiedzią nowej epoki romantycznej. Napoleon symbolizował więc sukces francuskiej rewolucji, był także uosobieniem równych szans dla wszystkich obywateli. Zaś awansowani z kolei do rangi marszałków i książąt ludzie tak zwanego niskiego stanu utworzyli pomost pomiędzy tzw. starym oraz nowym porządkiem. W takiej sytuacji skorzystała najwięcej burżuazja. Napoleon Bonaparte przegrał, zarówno jako jednostka i jako władca Francji, jednak zwyciężył jako najwybitniejszy z przedstawicieli swojej epoki. Podstawy XX-wiecznej Europy głęboko tkwią wczasach francuskiej rewolucji oraz Napoleona Bonaparte. Zaś dla Polaków, stał się on symbolem oraz wzorem dla naśladowania, który przez wiele kolejnych lat dawał nadzieje, choć złudne, na odzyskanie niepodległości…
Słowo Polskie, na podstawie informacji polskich mediów, 14.06.15 r., KZ
Więcej na temat: Napoleon Bonaparte i sprawa polska. Zaczęło się we Lwowie… ; Wycieczka „szlakiem katorgi”
