Cmentarzem we wsi Peczara (rej. tulczyński, obw. winnicki) opiekuje się przedstawiciel lokalnej wspólnoty rzymskokatolickiej Szataluk Grzegorz.
Wieś Peczora, jeszcze 300 lat temu była równoznacznym Bracławiu centrum administracyjnym i kulturalnym Wschodniego Podola.
Znajduje się w odległości 20 km od Niemirowa w kierunku zachodnim, na drodze prowadzącej do Mohylowa Podolskiego. Polski cmentarz w tej miejsjcowości znajduje się 400 m od centrum wsi w kierunku południowym, na drodze do Тulczyna (patrz schemat i drogowskaz na wsie Bortniki i Tarasówkę na schemacie), w odległości 2,5 km od kościoła (kaplicy-mauzoleum małżeństwa Konstantyna i Janiny Potockich) autorstwa Władysława Horodeckiego.
Cmentarz o powierzchni około 5 ha, z niewielkim wzniesieniem od drogi w kierunku południowo-zachodnim. Większa część jego terenu jest zarośnięta chaszczami, oprócz miejsca tuż przy wejściu i w dolnym i górnym rogu od centrum. Ostatnie pochówki datowane są latami 1970 – 2018.
Ogrodzenie od drogi i wejścia – nowe ozdobne z białego cementu i częściowo siatka metalowa po lewej stronie od wejścia. Z innych stron żadnych znaków ogrodzenia nie zachowało się, oprócz gęstych zarośli. (patrz schemat)
Najbardziej charakterystyczną cechą w historii cmentarza jest jego zniszczenie przy pomocy buldożerów, pod kierownictwem lokalnego głowy kołchozu, delegata zjazdu KPZR w Moskwie Кalnickiego w okresie rządów komunistycznych. Naczelnik ten chciał na miejscu cmentarza zbudować park rozrywki i chwały „rozwiniętego socjalizmu”. Ale przez ciągłe wpadanie spycharki do podziemnych sklepień ten pomysł nie powiódł się.
Świadkowie tej zbrodni – miejscowy mieszkaniec Fyłypyszen Andrzej s.Pawła i jego dziadek Lipowiec Piotr s.Iwana, na oczach których niszczyli groby ich polskich przodków.
Mniej więcej w centrum cmentarza zachowały się dwie unikatowe masywne płyty nagrobne, znajdujące się obok siebie, ale pochylone w różne strony i z jednej strony znikające w ziemi. Na tych płytach z mocnego piaskowca stosunkowo dobrze zachowały się napisy o rodzinie Kazimierza Winarskiego datowane 1815 i 1818 rokiem. Opodal obserwują się nierówności terenu z wyłaniającymi się wzniesieniami i zagłębieniami – śladami zniszczonych buldożerem sklepień. Jedno z takich sklepień z ceglanym murowaniem w otworze zachowało się w miarę dobrym stanie (patrz schemat).
Bliżej wejścia, na miejscu zniszczonych grobowców, współcześni potomkowie wznieśli pomnik Theodorze Didkowskiej (brak dat). W górnej części cmentarza znajduje się swoista łąka ze stożkowymi zaroślami dzikich winogron (h =10-20 metrów). Z doświadczenia autora raportu, na innych cmentarzach takie gęste zarośla winogron pozostają wokół potężnych rozmiarów zespołów nagrobkowych.
Więcej na temat polskiego cmentarza w Peczarze na stronie: nekropolis.in.ua
Sprawozdanie przygotował Igor Płachotniuk, 4 stycznia 2019 r.
