26 kwietnia przed przyjazdem do Winnicy Marszałka Piłsudskiego Symon Petlura wygłosił odezwę do narodu ukraińskiego. Zrobił to bardzo emocjonalnie, bez korzystania z żadnych kartek czy podpowiedzi. Treść tego przemówienia jest dziś na tyle aktualna, że wydaje się, iż Naczelny Ataman pisał o wydarzeniach, które odbywają się teraz na wschodzie Ukrainy:
Narodzie Ukrainy!
Ciernistą drogą toczą się twoje dzieje.
Oto już trzy lata mija, jak usiłujesz zaprowadzić ład w swojej republice, zdobyć dla siebie wolność, równość i niepodległość, walcząc z czerwonymi najeźdźcami – „moskiewskimi bolszewikami”.
Złożyłeś wielkie ofiary na polu walki.
Zniszczone sioła, ruina gospodarcza, krew niewinnych, łzy wylane po zabitych i zamęczonych przez bolszewików ojcach, matkach i siostrach, niezliczone szeregi samotnych mogił na całym obszarze Ukrainy – oto wyniki walki najlepszych twoich synów o najświętsze ideały ludzkości. Umierając, błagali cię oni, ażebyś prowadził dalej tę ciężką walkę o wolność, aby dowieść światu całemu, że i naród ukraiński zdolny jest do życia samodzielnego i sam potrafi rządzić własną ziemią i kierować swą wolą państwową.
Latem roku zeszłego zwycięska armia nasza wkroczyła do serca Ukrainy, do złotogłowego Kijowa, lecz drugi wróg nasz – również moskiewski czarny imperialista, „niedobitek” rosyjskiego caratu, Denikin, wyzyskując rosyjską orientację galicyjskiego dowództwa, skłonił je od odstąpienia od hasła niepodległości Ukrainy. I oto 'armia galicyjska, oszukana przez swych wodzów, przechodzi na stronę naszego wroga, stawiając armię naddnieprzańską w położenie bez wyjścia, prawie katastrofalne.
Armia nasza, zmęczona, osłabiona, zmuszona była cofać się z pośpiechem, lecz nie zgasła wiara w sercach starszyzny i kozaków w nadejście lepszych dni i ta wiara głęboka w świętą naszą sprawę i w zdolność naszego narodu do samodzielnego życia państwowego przezwyciężyła zwątpienie, znużenie i klęskę.
Zważywszy na to, rozkazałem atamanowi Omiljanowiczowi Pawlence częścią wojska rozpocząć walkę z bolszewikami sposobem, jakiego w danej chwili wymagały warunki wojny. Druga część armii znalazła przytułek w Polsce.
I oto teraz dochodzą nas wieści o walkach naszej armii na ziemi jekaterynosławskiej i chersońskiej. Do armii tej podążają wierni synowie Ukrainy.
Część armii ukraińskiej pod wodzą pułkownika Udowyczenki walczy z moskiewskim wrogiem na ziemiach Podola i bliska jest godzina, gdy zgodnym wysiłkiem oba oddziały te wypędzą wroga z naszej ziemi i połączą się w jedną, potężną, dyscyplinowaną armię, znowu broniącą twej ziemi, twej narodowej wolności i twego imienia.
Dziś dokonuje się wielka przemiana.
Ujawnione w tej bohaterskiej walce bezprzykładne czyny poświęcenia, ofiary przywiązania do kraju rodzinnego, kultury i wolności przekonały inne narody świata o słuszności twoich żądań i świętości twych ideałów, które znalazły oddźwięk przede wszystkim w sercach wolnego już narodu polskiego.
Naród polski w osobie swego Naczelnika Państwa i Wodza Naczelnego, Józefa Piłsudskiego, i w osobie swego rządu uszanował twe prawo do stworzenia niepodległej republiki i uznał twoją niezawisłość państwową.
Inne państwa nie mogą nie uznać twojej niepodległości, gdyż cel twoich wysiłków jest czysty i sprawiedliwy, a sprawiedliwość zawsze zwycięża.
Rzeczpospolita Polska weszła na drogę udzielenia realnej pomocy Ukraińskiej Republice Ludowej w jej walce z moskiewskimi bolszewikami – okupantami, dając możliwość formowania oddziałów jej armii i armia ta idzie teraz walczyć z wrogami Ukrainy.
Ale dziś, armia ukraińska walczyć będzie już nie sama, jeno razem z przyjazną nam armią Rzeczypospolitej Polskiej przeciw czerwonym imperialistom – bolszewikom moskiewskim, którzy zagrażają również wolności narodu polskiego.
Pomiędzy rządami Republiki Ukraińskiej i Republiki Polskiej nastąpiło zgodne porozumienie, na którego podstawie wojska polskie wkroczyły wraz z wojskami ukraińskimi na teren Ukrainy jako sojusznicy, przeciw wspólnemu wrogowi, a po skończonej walce z bolszewikami wojska polskie wrócą do swej ojczyzny.
Wspólną walką zaprzyjaźnionych armii – ukraińskiej i polskiej – naprawimy błędy przeszłości, a krew wspólnie przelana w bojach przeciw odwiecznemu wrogowi Moskwie, który niegdyś zgubił Polskę i zaprzepaścił Ukrainę, uświęci nowy okres wzajemnej przyjaźni ukraińskiego i polskiego narodu.
Ministerstwo Ukraińskiej Republiki Ludowej, z Prezesem Rady Ministrów, I. Mazepą na czele, wznowiło swą pracę nad zaprowadzeniem porządku i ładu na Ukrainie i nad organizacją władzy państwowej na miejscu.
Jednak praca rządu może być owocna tylko wtedy, gdy jej pomagają, gdy ją podtrzymują i biorą w niej udział bezpośrednio wszystkie warstwy społeczeństwa; a zatem komisariaty, zarządy ziemskie oraz inne instytucje, powinny przygotować się i natychmiast rozpocząć swoją pracę, okazując przede wszystkim pomoc ukraińskim i polskim wojskom. Zaspokojenie potrzeb tego ostatniego po porozumieniu przedstawicieli obu rządów wykonywane będzie przez władze ukraińskie.
Narodzie ukraiński!
Czeka cię walka i odpowiedzialna praca.
Wstępujesz do rodziny narodów świata, jako równy z równymi, ale siła państwowa i narodowa zależy jedynie od mocnej duchem i zdyscyplinowanej armii, dlatego nakazuję poczynić przygotowania do mobilizacji, co do której wydany będzie specjalny rozkaz.
Powołani do wojska synowie Ukrainy będą prawdziwymi obrońcami naszej państwowości i wolności.
Armia, wypędzając wroga z naszego kraju, da tym samym możność zwołania w najkrótszym możliwym czasie ukraińskiej konstytuanty, przez którą naród weźmie w swe ręce kierownictwo spraw Republiki i nakreśli te drogi, którymi w przyszłości potoczyć się ma życie wolnego narodu.
A więc wszyscy, co do jednego, do pracy! Bezwzględnie wymagam od wszystkich obywateli U.R.L. posłuszeństwa dla władzy ukraińskiej, oraz wykonywania wszystkich jej rozkazów. Oświadczam, że walkę o wyzwolenie prowadzić będę do końca, aż będzie wolna od wroga cała Ukraina, aż Ukraińska Republika Ludowa stanie się niepodległą, a naród ukraiński wolnym i niezależnym.
Wzywam wszystkich obywateli do pracy dla dobra naszej ojczyzny, albowiem w pracy tej jest odpowiedzialność zwycięstwa i ziszczenia naszych ideałów państwowych.
Główny Ataman Wojska U.R.L. S. Petlura
GK
Winnicka rezydencja Symona Petlury (ul. Czkałowa 15, dziś w tym budynku mieści się Obwodowe Radio)
Sala w rezydencji Petlury, w której ten prawdpodobnie spotykał się z Marszałkiem Piłsudskim 16 maja 1920 roku
