Rosja od razu po zajęciu Kamieńca Podolskiego w 1793 roku zastosowała środki represyjne wobec miasta.
Odebrano dotychczasowy jego status, włączając do guberni iziasławskiej oraz bezprawnie w 1793 roku zniesiono biskupstwo kamienieckie, karząc w ten sposób biskupa Adana Stanisława Krasińskiego za jego udział w antyrosyjskiej konfederacji barskiej.
W miejsce biskupstwa kamienieckiego caryca Katarzyna II założyła biskupstwo latyczowskie, które nie uznał Watykan. Jednak po zawarciu w 1798 roku konkordatu Rosji ze Stolicą Apostolską, w zamian za uznanie przez Watykan likwidacji państwa polskiego, Petersburg przywrócił biskupstwo kamienieckie. W 1797 roku powstała gubernia podolska ze stolicą w Kamieńcu Podolskim, która w latach 1819-30 pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego, namiestnika Królestwa Kolskiego ze stolicą w Warszawie.
Warto zwrócić uwagę na mało znany fakt. Car Aleksander I (1777-1825) w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 roku stał się także królem Królestwa Polskiego. Po kongresie, jak i kilka lat po nim car i zarazem król Polski nosił się z zamiarem przyłączenia do Królestwa Polskiego guberni wileńskiej, grodzieńskiej z obwodem białostockim, mińskiej, wołyńskiej i podolskiej – oczywiście z Kamieńcem Podolskim. Uważał więc te ziemie za polskie. Myśl ta była jednak niepopularna wśród Rosjan i porzucono ją. Jedynie co car zrobił to to, że gubernia podolska, w latach 1818 – 1832 pod względem wojskowym i administracyjnym podlegały Namiestnictwu Królestwa Polskiego – jego namiestnikowi, wielkiemu księciu Konstantynowi.
Kamieniec pod panowaniem rosyjskim do 1863 roku, a szczególnie do 1831 roku był ciągle miastem polskim i żywym ośrodkiem polskości. Jędrzej Giertych pisząc o rozwoju polskich miast w XIX w. zauważa, że obok wielkich polskich miast „także i mniejsze miasta wyrosły na żywotne ogniska polskiego życia, o cechach prawdziwych stolic dzielnicowych”, do których zaliczył także Kamieniec Podolski.
Były tu szkoły polskie (przed rozbiorami była tu szkoła z konwiktem Komisji Edukacji Narodowej), w tym polska szkoła powiatowa od 1804 roku (ok. 150 uczniów) z biblioteką, katolickie seminarium duchowne, księgarnia polska, należąca do znanej wileńskiej firmy wydawniczej Józefa Zawadzkiego, a pierwszym pismem wydawanym w Kamieńcu było polskie czasopismo pt. „Szkoła Powiatowa Kamieniec Podolska” wydane w 1827 roku, a więc wcześniej zanim się ukazało gdziekolwiek pierwsze pismo rosyjskie czy ukraińskie.
Słowo Polskie na podstawie tekstu Mariana Kałuskiego, 26.04.17 r.
