Na zdjęciu: Portret Antoniego Malczewskiego. Autor Henryk Piątkowski, 1898.
Z Wołyniem bardzo blisko związany był Antoni Malczewski – poeta, prekursor polskiego romantyzmu w literaturze i pionier polskiego alpinizmu.
Krytycy literaccy zaliczają go do tak zwanej szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu, reprezentującej dziewiętnastowiecznych twórców, piszących w języku polskim, ale poruszających w swojej twórczości tematykę ukraińską.
Antoni Malczewski urodził się 3 czerwca 1793 r. w zamożnej arystokratycznej rodzinie spokrewnionej z rodami królewskimi i szlacheckimi. Dokładne miejsce jego urodzenia nie jest znane – to albo Warszawa, albo, jak twierdzą niektórzy badacze, Kniahinin pod Dubnem na Wołyniu.
Dzieciństwo spędził w ojcowskich majątkach na Wołyniu. W wieku 12 lat Antoni rozpoczął naukę w Gimnazjum Wołyńskim w Krzemieńcu, wyróżniając się szczególnymi postępami w matematyce i językach obcych. Na końcowym świadectwie Malczewskiego założyciel tej znanej wołyńskiej uczelni Tadeusz Czacki własnoręcznie napisał, że był on przykładem ambitnego młodzieńca, który pozytywnie wpływał na rozwój umysłowy pozostałych wychowanków szkoły.
W 1811 r. Antoni Malczewski w stopniu podporucznika wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego i został słuchaczem wojskowej szkoły inżynieryjnej. Bardzo poważnie traktował swoją karierę wojskową, jednak zbieg okoliczności pokrzyżował te plany. Po zranieniu nogi podczas pojedynku nie mógł uczestniczyć w rosyjskiej kampanii Napoleona, z którym Malczewski, jak większość Polaków, wiązał nadzieje na odzyskanie przez Polskę niepodległości.
Kolejnym etapem biografii Malczewskiego były podróże w latach 1816-1821 do Szwajcarii, Włoch i Francji, podczas których oddawał się całkowicie swojej pasji alpinistycznej. Dzięki temu imię Antoniego Malczewskiego pojawia się w kontekście osiągnięć polskiego alpinizmu. W 1818 r. jako pierwszy z Polaków (i ósmy turysta na świecie) zdobył Mont Blanc i jako pierwszy na świecie wszedł na alpejski szczyt Aiguille du Midi.
Podczas podróży po Europie Malczewski nawiązał wiele ciekawych znajomości, jednak największy wpływ wywarło na nim spotkanie z wybitnym angielskim romantykiem George’em Byronem, którego twórczość inspirowała Malczewskiego we własnych poszukiwaniach literackich.
Po powrocie do Polski Malczewski objął stanowisko w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych і właśnie wtedy w 1825 r. napisał „Marię” – pierwszą powieść poetycką polskiego romantyzmu, która jednak za życia autora nie zyskała uznania i przychylnych ocen krytyków.
Antoni Malczewski zmarł 2 maja 1826 r. w Warszawie, samotny, wyniszczony długotrwałą chorobą i pozbawiony środków do życia. W 2001 r. na ścianie kościoła pw. Świętego Jana Nepomucena w Dubnie umieszczono tablicę pamiątkową ku czci Antoniego Malczewskiego, który spędził tu swoje dziecięce lata.
Sergij Porowczuk za: KG RP w Łucku, 27 stycznia 2021 r.
